Andvari - 01.03.1969, Síða 150

148
SVEINN SKORRI HÖSKULDSSON
ANDVARI
kúnstners Hansens: „Ég var aumíngi sem ekki dugði til annars en halda ögn í
höndina á heirn sem voru enn meiri aumíngjar."
í röð þessara lífsvitringa bætist nú séra Jón Prímus. Gegnt honum stendur
andstæða hans, höfundur heimspekiskóla, heimsmaSurinn dr. Godman Sýng-
mann. Svo sterluir er Jón Prímus í heilögu látleysi sínu, aS mörgum kann að
sjást yfir, að þrátt fyrir allt moldviðri heimspekinnar býr Godmann Sýngmann
yfir harmscgulegri reisn, ber á bognum herðum örlög hrjáðs mannkyns.
Um hvaða vanda fjallar þá þessi bók? Við því er vafalaust ekki neitt eitt svar,
en á undirritaðan orkaði sterkast vandi mannsins gagnvart almættinu. Séra Jón
segir við Umba:
„Oft finst mér almættið vera einsog snjótitlíngur sem öll veður hafa snúist
í gegn. Svona fugl er á þýngd við frímerki. Samt fýkur hann ekki þó hann
standi útá berángri í fárviðri. Hafið þér nokkurntíma séð hauskúpu af snjó-
titlíngi? Hann beitir þessu veikbygða höfði mót veðrinu, með gogginn við jörð,
leggur vængina fast uppað siðunum, en stélið vísar upp; og veðrið nær ekki taki
á honum heldur klofnar. Jafnvel í verstu hrinunum bifast fuglinn ekki. Hann
er staddur í logni. Það hreyfist ekki einusinni á honum fjöður.
Umbi: Hvernig vitið þér að fuglinn sé almættið en ekki vindurinn?
Séra Jón: Af því frostbylur er sterkasta afl á íslandi en snjótitlíngur vesal-
astur af öllum hugdettum guðs.“
Ef til vill mætti orða það svo, að Kristnihald undir Jökli sé saga um manninn
sem snjótittling í stormi guðs.
Hinn eilífi flóttamaður.
Því mun torvelt að mótmæla, að sagnagerð Halldórs Laxness sé hápunktur
epísks íslenzks sagnaskáldskapar í raunsæilegri hefð. Oft virðist mér forvitnileg-
ast um þróun íslenzks prósa, hvað við taki af Laxness. Vandi íslenzkra skáld-
sagnahöfunda er mikill, því að veröldin verður aldrei söm aftur og til skáldsög-
unnar verða hér eftir gerðar allt aðrar kröfur en var fyrir daga Laxness.
Eru möguleikar epísks raunsæilegs sagnaskáldskapar tæmdir, og hvað tekur
þá við? Mun vaxa fram ný tegund prósaskáldskapar og hversu lífvænn verður
hann?
Sá íslenzkur höfundur, sem að mínu viti hefur á mest sannfærandi hátt sýnt
getu til listrænnar sköpunar prósaskáldskapar án epísks ramma, er Thor Vil-
hjálmsson. Lram hjá honum verður ekki unnt að ganga, þegar könnuð verður
þróunin á næsta skeiði eftir Laxness.
Lorlagið kynnir síðustu bók Thors, FIjótt fljótt sagði fuglinn, sem „hina
glæsilegu skáldsögu", og skal ekki þráttað um það tegundarheiti, en skáldsaga í