Andvari - 01.01.1980, Side 74

72
SVEINN SKORRI IIÖSKULDSSON
ANDVAIU
háðu lífsbaráttu sína í nýju og framandi umhverfi vestur á sléttum Ameríku.
Menn biðu frétta af ættingjum og vinum er bárust í einkabréfum og blaðafregnum
að vestan.
Þessi áhugi á örlögum Vestur-Islendinga hafði þó einnig breiðari almenna skír-
skotun.
Meginflaumur Ameríkuferðanna féll sömu ár og íslenskt fólk var almennt að
vakna til vitundar um rétt sinn og stöðu í samfélagi þjóða. Því var einatt litið á
farnað Islendinga í fólksblöndu Vesturheims sem dæmi þess hversu þeir dygðu
borið saman við aðra.
Velgengni eða afrek íslenskra manna þar vestur í hafi þjóðanna - hvort heldur
verklega hagnýt eða á sviði vísinda og lista - voru skoðuð sem sönnun eða a. m. k.
vísbending þess að íslendingar væru líka menn með mönnum.
„Góðar fréttir“ af löndum vestra voru þannig siðferðilegur stuðningur við
meginstef þjóðernislegrar og menningarlegrar baráttu Islendinga á fyrstu áratug-
um þessarar aldar sem fólst í því að stappa stálinu í sjálfsvitund þjóðarinnar - að
menna hana, sýna henni og sanna að hún gæti staðið eigin fótum sakir sérstæðrar
menningar og getu til að lifa mannsæmu lífi.
Þetta íslenska mat á hlutskipti og högum landa vestan hafs féll öldungis í sama
farveg og stefna Vestur-íslendinga í þjóðernis- og menningarmálum.
Frá öndverðu var hinn rauði þráður hennar ofinn tveimur meginþáttum: Að
reynast nýtir þegnar í sínum nýju heimkynnum og varðveita jafnframt sem best
séríslensk menningareinkenni og arfleifð.
Þennan tón slógu þegar oddvitar íslensku frumbyggjanna vestra eins og séra
Jón Bjarnason og Einar Hjörleifsson Kvaran, og þeir strengir hafa jafnan hljómað
síðan.
Leyfist okkur nútímamönnum e. t. v. í framhaldi af þessu að spyrja þeirrar
spurningar hvort örlög íslenskrar tungu, þjóðernis og erfða meðal íslendinga í
Vesturheimi gefi nokkra vísbendingu um lífsmagn og gildi íslenskrar menningar
á okkar dögum.
I Vesturheimi voru íslendingar dæmigerður og fámennur „minnihlutahópur“
eins og nú er kallað. Er líklegt að tungu og sérstakri menningu smáþjóða muni í
framtíð búin áþekk hætta af fjölþjóðlegum menningariðnaði stórvelda sem hugsan-
lega verði dreift um víða veröld með tölvutækni og gervitunglum þeirra af viðlíka
ágengni og landar vestra bjuggu við forðum af engilsaxnesku umhverfi sínu?
II
Mikilvægasti liðurinn í starfsemi Vestur-íslendinga til viðhalds íslenskri menn-
ingu og þjóðerni hefur verið verndun tungu sinnar og rækt við bókmenntir sínar.
í þeirri baráttu hefur útgáfa bóka, tímarita og blaða verið gildasti þátturinn.
Utgáfustarfsemi Vestur-íslendinga hefur verið með ólíkindum mikil en verður
ekki rakin hér,