Andvari - 01.01.1985, Blaðsíða 28

26
SIGURÐUR STEINPÓRSSON
ANDVARI
menn eigi á sjó róa fyrir myrkri fyrir norðan land. Þetta gjörðist
iij. jdus julij [13. júlí]. Á þeim tíma kom upp eldur í Sikiley og
brenndi tvö biskupsdæmi. Item sjöttu nótt jóla varð jarðskjálfti
svo rnikill fyrir sunnan land, að jörðin skalf víða. Féll bær í Skarði
hinu eystra. Þar í kirkjunni var mikill málmpottur festur við
brúnásinn. Honum barði svo [við] rjáfrið kirkjunnar af skjálft-
anum, að braut pottinn. Kistur tvær stóðu og í anddyrinu. Þeim
barði saman svo af landskjálftanum, að báðar braut í smá mola.21
Af þessari lýsingu þótti einsýnt, að efra ljósa lagið á Norðurlandi væri
frá Heklugosinu 1300, svo og ljósi vikurinn ofan á bæjarústum í Þjórs-
árdal, enda hlyti öskulag sem svo mikið væri á Norðurlandi að vera
þykkt og gróft í innanverðum Þjórsárdal. Árið 1939 hafði Sigurður
ekki fundið annað lag í Þjórsárdal sem komið gæti heim við lýsingu
Einars Hafliðasonar á Heklugosinu 1300.
Þeir prófessorarnir Ólafur Lárusson og Jón Steffensen höfðu fært
fram ýmis gild rök gegn tímasetningu Sigurðar á eyðingu Þjórsárdals,
sem m. a. byggðust á íjölda beinagrinda í kirkjugarðinum á Skeljastöð-
um. í ritgerðinni „Eyðing Þjórsárdals“, sem birtist í Skírni 1940, hélt
Ólafur Lárusson því fram að Þjórsárdalur hefði farið í eyði um miðja
11. öld, og hefðu bændur flosnað upp vegna harðinda um miðbik
aldarinnar sem annálar geta um, óöld í kristni. Taldi hann, að með því
að ekki hefðu verið grafnir nema rúmlega 60 manns á Skeljastöðum,
hefði kristin byggð vart verið við lýði í dalnum nema um hálfa öld. í rit-
gerð sinni í Forntida gárdar lagðist Jón Steffensen mjög á sveif með
Ólafi Lárussyni. Samkvæmt nákvæmum rannsóknum hans fundust
bein 66 manna í Skeljastaðakirkjugarði, að meðtöldum þremur beina-
grindum sem teknar voru þar 1931 og síðan varðveittar á Þjóðminja-
safninu. Alls 59 beinagrindur voru úr fólki tvítugu og eldra. Komst
hann að þeirri niðurstöðu, að enda þótt gert væri ráð fyrir að allt að 70
manns tvítugir og eldri hefðu verið grafnir þar, sent væri frekar of en
vanreiknað, hafi kristin byggð ekki verið þar nema um hálfa öld (bls.
231-234).
Sigurður Þórarinsson lét ekki sannfærast af rökum þeirra Ólafs og
Jóns og benti m. a. á að varlegt væri að treysta mjög beinum úr Skelja-
staðakirkjugarði því óvíst væri hversu margar beinagrindur hefðu
horflð þaðan af manna- eða náttúrunnar völdum: I ritgerð Brynjúlfs
Jónssonar frá Minnanúpi, „Um Þjórsárdal" segir: „Framan undir
grastónni hefir blásið upp talsvert af mannabeinum; sjást enn leifar af
þeint, en eyðast hvað af hverju, sem von er.“22 Daniel Bruun, sem kont