Andvari - 01.01.1985, Qupperneq 32

30
SIGURÐUR STEINÞÓRSSON
ANDVARI
nafn mitt öðrum fremur, að mér hugkvæmdist að skíra hana fínu
nafni, tefrókrónólógíu, og innleiða í jarðeldafræðina hugtakið
tefra, sem samheiti á loftbornum föstum gosefnum, ösku, sandi,
vikri og hraunkúlum, en orðið tefra fann ég hjá Aristotelesi, í bók
hans Meteorologica. Hann notar það um eldfjallaösku í lýsingu á
eldgosi á eynni Vulcano, sem alþjóðaheiti eldfjalla er dregið af.
Nú er þetta samheiti orðið alþjóðlegt og notað í flestum málum
nema íslenzku. Vilmundur Jónsson hefur stungið upp á því, að
þýða tefra á íslenzku með nýyrðinu gjóska og hygg ég að vel megi
venjast því. Nú er starfandi alþjóðanefnd í öskulagafræði, Inter-
national Commission of Tephrochronology, og var Japani, Koba-
yashi, að minni uppástungu kjörinn formaður hennar, enda eru
Japanir nú forustuþjóð í þessari fræði og ritgerðir þeirra þar að
lútandi skipta mörgum hundruðum.28
Tefrokronologiska studier skiptist í tvo meginhluta. Fjallar hinn fyrri
um öskulagarannsóknir á íslandi fram að þeim tíma, og um Pjórsár-
dalsrannsóknirnar sérstaklega. Þar er gerð grein fyrir öskusniðum, rit-
uðum heimildum, efnasamsetningu ýmissa öskulaga og samanburði á
ljósbroti þeirra, og einnig er lýst ítarlega Öskjugosinu 1875 — öskulag-
inu, veðurfari o. s. frv. - sem velþekktu líkani til samanburðar við hin
eldri öskulög. Má segja, að Sigurður noti þarna við rannsóknina nær
því allar þær aðferðir, sem enn eru notaðar í gjóskulagafræði, aðrar en
kornastærðagreiningu. Hins vegar leggur Sigurður til í ritgerðinni að
mat á kornastærð gosmalar sé staðlað á sama hátt og þá hafði verið tek-
ið upp í lýsingu sets. Einnig tók hann upp stöðluð myndtákn á gjósku-
lagasniðum sínum fyrir hinar ýmsu gerðir og kornastærðir gjósku, og
munu þau vera almennt notuð.
í síðari hlutanum er lýst frjókornagreiningum í Þjórsárdal og menj-
um um skógsviðu landnema þar. Frjókornasniðin voru frá Skallakoti
og Stöng og í báðum komu fram skörp skil í gróðurfari rétt ofan við
öskulagið VIIa sem nú er kallað landnámslag. Samkvæmt öðrum snið-
um hefur lag þetta fallið rétt eftir landnám, og rannsóknir C.
Hammers á ískjarna úr Grænlandsjökli benda til þess að það hafí
myndazt árið 902. Er það í samræmi við þá hugmynd, sem Sigurður
lýsti síðar, að landnámið hafi hafízt við ströndina og teygzt með tíman-
um inn til dala. Ofan við landnámslagið í sniðunum tveimur í Þjórsár-
dal fækkar birkifrjóum skyndilega en ýmiss konar grasfrjóum fjölgar í
staðinn, illgresi nær fótfestu, og ennfremur fann Sigurður merki um
kornrækt - bygg og e. t. v. hafra - einnig frjókorn mjaðarlyngs, sem