Andvari - 01.01.1985, Síða 39

ANDVARI
SIGURÐUR I'ÓRARINSSON
37
eftir honum. í Heklueldum segir Sigurður (bls. 6—7) að eftir að áður-
greind eldfjallasaga Þorvalds Thoroddsen kom út hafi flestir fræði-
menn talið hana nær óskeikula, en nánari athugun hans sjálfs á því
mikla og merka riti hafi fljótt leitt í ljós að það þarfnaðist gagngerðrar
endurskoðunar:
Þorvaldur var barn síns tíma sem fræðimaður, og þess ber að
gæta, að þetta rit, þó ekki kæmi út fyrr en 1925, var fullbúið til
prentunar að heita má 1912 og að verulegu leyti, einkum að því
er varðar gos fyrri alda, er það santa rit og hann hirti þegar árið
1882 á dönsku. Með óþreytandi elju safnaði Þorvaldur heimild-
um um náttúruviðburði íslenzka, eldgos, jarðskjálfta, ísaár o. s.
frv. En hann hirti lítið um heimildagagnrýni. Hann efaðist lítið,
fremur en ílestir samtímamenn hans, unt sannleiksgildi Islend-
ingasagna. Hann gerði yfirleitt ekki mun á samtímaheimildum og
síðari tíma frásögnum af atburðum, eða því, hvort frásagnir voru
skráðar af sjónarvottum eða af mönnum í fjarlægum landshlut-
um. Nokkur merk heimildarrit hafa verið grafm fram, sem Þor-
valdi Thoroddsen var ókunnugt um, svo sem íslandslýsing Odds
Einarssonar og rit Gísla biskups sonar hans. Þess er að geta, að
það að hafa fylgzt með síðasta Heklugosi auðveldar mjög túlkun
sumra gamalla lýsinga á Heklugosum. En þótt merkilegt megi
virðast, var Þorvaldur víst aldrei sjónarvottur að neinu eldgosi.31
í viðtali Kristins E. Andréssonar (TMM 1969) spurði hann Sigurð
hvort hann væri fylgjandi þeim sem vefengja vildu í öllu heimildagildi
Islendingasagna og jafnvel sagnfræðiritanna sjálfra, eins og Islend-
ingabókar og Landnámu. Sigurður svaraði því til, að hann telji að vísu
Islendingasögur fyrst og fremst merkileg og sérstæð skáldverk, sem þó
hefðu allmikið heimildagildi, bæði um Joá tíma er þau voru rituð á, og
einnig þann er þau fjölluðu um:
Um Landnámabók er það að segja, að þótt nú sé þjarmað nokk-
uð að heimildagildi hennar, m. a. með hinum merkilegu rann-
sóknum Þórhalls Vilmundarsonar, þá verður hún eftir sem áður
gagnmerk heimild um upphaf íslandsbyggðar og það litla, sem
reynt hefur á sannleiksgildi hennar í sambandi við það, sem hægt
er að kanna jarðfræðilega, hefur fremur aukið trú mína á heim-
ildagildi hennar en hið gagnstæða, enda þótt sannleikurinn sé
stundum annar en maður ætlaði í fyrstu. Svo eitt dæmi sé nefnt,