Andvari - 01.01.1985, Qupperneq 65

ANDVARI
GUÐMUNDURG. HAGALÍN
63
markmið Guðmundar að gera sem nákvæmastar eftirmyndir. Það felst ekki
í stefnuyfirlýsingu hans og væri í eðli sínu andstætt skáldskap, sem var eig-
inlegt markmið hans, svo sem kemur m. a. glöggt fram í aðdáunarorðum
lians um Sult eftir Knut Hamsun, 1921. Guðmundur segir þar um sögu-
hetjuna:
[Maðurinn] skapar sér í neyð sinni ný tilveruskilyrði, lifir blátt
áfram á því að lileypa út í iðandi flaum skapandi hugmyndagáfu
sinni og sífrjóum tilfinningum sínum, því að þrá hans til að nota þau
feikilegu auðæfi sent í honum l)úa, bannar honum að gefast upp og
gefur honum vængi, er fleyta honum inn á ónumin lönd, sem
menningin þekkir ekki, en frummaðurinn hefur verið í daglegur
gestur.7
Það er auðskilið af því sem nú hefur verið rakið um aðferð Guðmundar,
að bestu verk hans voru smásögur, þar sem hvert atriði beinist að því að
skoða eina persónu við örlagaríkan atburð (sérstaklega má nefna smá-
sagnasöfnin Guð oglukkan, 1929, og Einn af postulunum, 1934). Skáldsagna-
gerð er af öðru tagi, vinnubrögð önnur. Enda er vinsælasta skáldsaga Guð-
mundar, Kristrún í Hamravík, mjög lík smásögum að gerð, eiginlega tvær
samtengdar smásögur. Persónur eru örfáar, sögusviðið þröngt og alltaf hið
sama (baðstofugólf), sagan kristallast í tveimur meginatvikum, og snýst
fyrst og fremst um eina persónu. í smásögum hafði Guðmundur lag á því,
að láta alla þætti spinnast saman. En þau tök hafði liann ekki á skáldsögum,
þar er hann fremur ósjálfstæður. Ef tekið er dæmi af fyrstu skáldsögu hans,
þa höfðu mörg skáld lýst veðri til að skapa hugblæ sögunnar, eða til að sýna
óbeint hug persóna. Má nefna sem dæmi Gest Pálsson, Guðmund Friðjóns-
son, og Guðmund Hagalín sjálfan, í ýmsum smásögum. En í Vestan úrfjörð-
um blandast inn í slíkar lýsingar óþarfar útskýringar, huglægt tal (sem ég auð-
kenni hér) t. d. í V. kafla:
Dögum saman æðir norðanstormurinn yfir landið, nístandi kaldur
og hlífðarlaus [ . . . ] Yfir suðandi og stynjandi öldubroti sævarins
sveima tignir, svangir mávar. Við og við kveina peir sáran — eins og
drukknandi maður sendi miskunnarlausri tilverunni hinstu kveðju sína —
einhvers staðar utan úr kvíðvœnlegum sortanum er drúpir yfir hvítfyssandi
öldum.8
Þegar á að sérkenna persónur (t. d. í VI1. og IX. kafla) konia ekkert
nema klisjur um manntegund. Og afturhaldssamur bóndakurfur er t. d.
látinn tala um hugmyndaheim sinn með orðalagi framandi rnanns, á full-
komlega afstrakt hátt (sem ég auðkenni liétj: