Andvari - 01.01.1985, Blaðsíða 68

66
ÖRN ÓLAFSSON
ANDVARI
Staða skálda
Hér hef ég reynt að segja nokkurn kost og löst á skáldverkum Hagalíns.
Má í framhaldi af því minna á orð lians sjálfs, árið 1923, að gallalaus skáld-
verk séu varla til, og
mjög títt er, að skáldin sjálf sjái marga af göllunum á ritum sínum, þó
að þau sleppi þeim frá sér [. . . af því að ritin eru] hjá góðu skáldi svo
samgróin sál þess, [. . . ] að veilurnar eigi skáldritið og skáldið sameig-
inlegar.1'*
Hvað eftir annað fjallaði Guðmundur um aðstæður listsköpunar, öðrum
ítarlegar og betur. Það er þó einkum í greinaflokki í Alþýðublaðinu 1935:
„Skáldskapur og menningarmál“. Guðmundur rekur þar hvernig skáld
mótist í bernsku, svo að á þeirri mótun rísi
dýpstu, sönnustu og mannlegustu lýsingar þeirra til fegrunar eða
lýta. [Þá 'mótast lífsviðhorf skáldsins, sem] er kannski í bernsku enn
þá áhrifanæmara og mótanlegra en aðrir — og verður síðan vettvang-
ur harðvítugri baráttu milli skynsamlegs og praktisks viðhorfs annars
vegar — og aðstöðu gamalla og nýrra tilfinningaáhrifa hins vegar —
heldur en títt er um allan þorra manna. Það er því ekki undarlegt,
þótt einmitt skáldin reynist í skáldritum sínum marglynd og mislynd
og erfitt sé oft að draga þau á ákveðinn bás.
Þetta verður enn þá ljósara, þegar athugað er, hvernig t. d. skáld-
saga verður til. Ef til vill hefír eitthvað lengi vel dregið að sér athygli
skáldsins, annað hvort sérstakir persónulegir eiginleikar eða sérstakt
menningarlegt eða þjóðfélagslegt viðhorf og mótun þess á mannssál-
unum. Áhrif þessa vet ða styrkari og styrkari, óróa rithöfundinn, og
krefjast þess, að hann geri sér ákveðna grein fyrir efninn. Hann fer
að fást við það, leiða ákveðið að því hugann aftur og aftur — og smátt
og smátt fer það að verða ákveðandi um þær athuganir, sent hann
gerir í heimi minninganna, í sálum manna, sem hánn hefir þekkt,
þekkir og er að kynnast. Enn fremur verður auga hans skarpara fyrir
öllum atburðum, gönilum eða nýjum, sem að einhverju leyti dýpka
efnið eða skýra. Allt, sem á einhvern hátt getnr gert það ljósara og
gætt það ákveðnum lit og lífi, grípur skáldið með áfergju — og tillit í
ýmsar áttir komast lítt að. Þegar svo efnið hefir náð ákveðnu stigi
festu, lífs og formunar, útheimtist nákvæmari og skipulegri útfærsla
en unnt er að geyma sér í minni. Þá er kominn tími til að skrifa. Þá
kentur kunnátta, æfing og dómgreind skáldsins fyrst verulega til
sögunnar. Fyrst er það, að mál- og stílblær verður að vera í samræmi