Andvari - 01.01.1985, Síða 69

ANDVARI
GUÐMUNDUR G. HAGALÍN
(57
við það viðhorf, sem hjá skáldinu hefir skapast gagnvart efninu - og
geta fangbrögð skáldsins við stílinn kostað ærin átök og áreynslu. En
þetta er ekki nóg. Ýmislegt af því er skáldið hafði viðað að sér fellur
ekki inn í ramma stílsins og þeirrar heildarniðurstöðu, sem skáldið
hefír komist að áður en það fór að skrifa. Og þá verður þetta ekkí
nothæft. Stundum sýnir það sig líka, að efnið hefir ekki verið nægi-
lega upplýst, skortir blæ þess ytri eða innri veruleika, sem skáldið
krefur að náist í formuninni. Þá þarf að bæta við nýjum manneskj-
um, sem borfa á annan veg við efninu en hinar, búa til nýja atburði,
er leiða fram þessi viðhorf. Og eins og tjáir ekki að lofa því að fljóta
með, sem annað hvort er óþarft eða leiðir athyglina að öðru en því,
sem á að upplýsa, því sem er aðalatriðið í augum höfundar, eins tjáir
ekki að skirrast við að nota það, sem skýrir og skerpir hina ákveðnu
drætti, sem skáldinu virðast einkennandi fyrir viðhorf þess við við-
fangsefninu. Það er sama hvort það er ljótt, fallegt, vont, gott, það er
litur, sem eykur á innra eða ytra veruleikagildi myndarinnar sem
heildar.
I framhaldi af þessu skýrir Cuðmundur gildi tveggja lýsinga, sem marga
höfðu hneykslað: á samförum Daða og Ragnheiðar í Skálholti Guðmundar
Kambans, og á uppboðinu í smásögunni „Nýja ísland“ eftir Halldór
l.axness. En við grípum niður í því sem hann segir um félagslegt hlutverk
skáldskapar:
Með þessari greinargerð hér á undan og þessum dæmum, sem ég
hefí tekið, hefi ég viljað gera skýra afstöðu hins sanna skálds gagnvart
efninu og list sinni. Einmitt það, sem stenst fyrir dómi skáldsins sem
vtri vottur þess, er innra með því býr, verður að koma fram - verður
að fá að standa. Annars verður afstaða skáldsins gagnvart formun
efnisins óviss, login, dauf og dauð, en það er skáldsins ómótstæðilega
þrá, að kafa í djúp viðfangsefnanna og gefa þeim frá viðhorfi síns
vitsmuna- og tilfinningalífs sem sannasta og innilegast lifáða úrlausn.
Ég þarf í rauninni ekki að segja tneira um afstöðu skáldanna til
þeirra krafna, sem lesendurnir gera til þeirra. hau geta ekki í skáld-
ritum sínum, ljóðum, leikritum eða sögum, gengið á mála nema mis-
þvrma því dýpsta í skáldskaparhneigð sinni, þörfínni til að forma
efnið í sem fyllstu samræmi við þeirra eigið viðhorf, mótað af ótal
mismunandi áhrifum fortíðar og nútíðar og þeirra drauma, sem
þessi áhrif tengja við framtíðina.
Vissulega getur gott skáldverk tekið afstöðu, segir Guðmundur í frant-
haldi af þessu, en skáldið verður þá að vera sjálfboðaliði, sem laðast einlæg-