Andvari - 01.01.1985, Qupperneq 74

72
ÖRN ÓLAFSSON
ANDVARI
sagt um Guðmund Daníelsson, að honum léti mun betur að lýsa sveitalífi
en borgar. Og þótt röksemdafærsla Guðmundar ntiðist öll við það að virða
fjölbreytnina í skáldskap, þá kemur glöggt fram, að í raun stjórnast hann
af íhaldssemi. Þannig segir hann um kommúnista:
Þeim kemur ekkert við, þó að þeir með boðun trúar sinnar misþyrmi
tilfínningum manna og freisti að leggja í rústir verðmæti, sem hafa
verið lífsteinn kynslóðanna.20
- Augljóslega verður að viðurkenna rétt manna til slíkrar gagnrýni, með
öðrum orðum til niðurrifsstarfsemi; annaðhvort er málfrelsi til slíks, eða
það er ekkert málfrelsi. En það kemur víða fram í Gróðri ogsandfoki að Guð-
mundur vill jákvæðar bókmenntir, bjartsýnar á mannlífið eins og það er í
kringum hann. Hann hefur ímugust á því að bókmenntir séu ntjög gagn-
rýnar á ríkjandi menningar- og þjóðf élagsástand. En það þarf ekki lengi að
hugleiða bókmenntir veraldar til að sjá hvílíkt afhroð þær biðu ef allt slíkt
ætti að hverfa. Og mikið hafa skoðanir Guðmundar á þessu efni breyst á
tuttugu árum, frá því að hann fann Hvítum hröfnum Þórbergs það til gildis,
nt. a., að gera „usla í ruslakistu siðferðisrykugra sálna.“21
Félag íslenskra rithöfunda
Af félagsmálum íslenskra rithöfunda er meiri saga en svo að hér verði
sögð. Fáein atriði verða að nægja. Fram til ársins 1940 veitti Alþingi fé til
skálda og listamanna, og var það orðið um 0.2% af ríkisútgjöldum hvers árs
síðari hluta fjórða áratugarins. En árið 1940 fékk Menntamálaráð, undir
forystu Jónasar Jónssonar frá Hriflu, það hlutverk að úthluta fénu. Sú út-
hlutun sætti æ meiri gagnrýni listamanna, sem töldu hana mótast af póli-
tískum sjónarmiðum. Segja má, að Jónas hafí fallist á að svo væri, þegar
liann sagði óverjandi að verðíauna skáld af opinberu fé fyrir að níða land
sitt og þjóð.22 Þessu stríði fylgir að listamenn skipast í stéttarfélög. Raunar
haíði Bandalag íslenskra listamanna verið stofnað 1928, en verið óvirkt
lengstum. En nú var það endurvakið með listamannaþingi, 1941, og síðan
eru stofnuð félög listamanna á einstökum sviðum, Rithöfundafélag íslands
1948. Jónas var nú að missa meirihluta sinn í Menntamálaráði, og lagði þá
til á Alþingi, að félög listamanna fengju sjálf úrslitaáhrif unt úthlutun
fjárins. Jónas hælist um, 1943, að þarna hafí hann fylgt hugmynd Egils
Skallagrímssonar, að dreifa silfrinu yfír þingheint, og séð fyrir sem Egill, að
menn yrðu varla á eitt sáttir um að hvernig skipta skyldi, „ætla eg að þar
myndi vera þá hrundningar eða pústar, eða bærist að um síðir, að allur
þingheimurinn berðist.“2'i Þótt Agli tækist ekki þetta ætlunarverk sitt, þá