Andvari - 01.01.1985, Side 84

82
GILS GUÐMUNDSSON
ANDVARI
III
Menntamálaráð tók til starfa 1. júní 1928, og var fyrsti formaður kosinn
Sigurður Nordal prófessor. Hann hafði verið kjörinn í ráðið af hálfu Fram-
sóknarflokksins, vafalítið fyrir tilstilli Jónasar Jónssonar.
Uthlutun Menntamálaráðs á fé til skálda og listamanna varð mörg fyrstu
árin stórum minni en ráðgert hafði verið í upphafi. Alþingi var í reynd ó-
fúst til að breyta miklu í þeim efnum. Að því er tók til þeirra listamanna,
sem komnir voru á 18. grein fjárlaga, var niðurstaðan sú, að þeir yrðu þar
áfram. Þangað voru og fluttir næstu árin nokkrir menn, sem þingmeiri-
hlutinn taldi eiga þar heima. Styrkir Alþingis á 15. grein ljárlaga til ýmissa
rithöfunda, listamanna og fræðimanna, héldust einnig nokkurn veginn í
horfi. Það varð því í reynd einungis hin litla fjárliæð, sem ríkisstjórnin
hafði mylgrað út til listamanna, sem kom í hlut Menntamálaráðs að skipta,
7-8 þúsund krónur á ári, deilt á milli 8-10 manna.
Eitt lielsta viðfangsefni Menntamálaráðs frá upphaft var að kaupa lista-
verk til handa listasafni ríkisins. Eins og fyrr segir, gekk til þess þriðjungur
tekna Menningarsjóðs. Var það umtalsverð fjárhæð fyrstu árin, og urðu
listaverkakaup þessi töluverður stuðningur við myndlistarmenn, auk þess
sem smám saman varð til allfjölbreytt safn íslenskra listaverka í opinberri
eigu.
Úthlutun námsstyrkja til stúdenta, er fóru utan til háskólanáms, var frá
upphafi eitt af fyrirferðarmestu verkefnum Menntamálaráðs. Áður hafði
Alþingi veitt styrk til náms erlendis, en heldur þótti meðferð þingsins á
þeim málum losaraleg og handahófskennd. Menntamálaráð setti um styrk-
veitingar þessar fastar reglur og kom úthlutuninni í viðhlítandi horf.
Ekki ómerkur þáttur í störfum Menntamálaráðs um langt skeið var út-
hlutun á ókeypis förum milli íslands og annarra landa með skipum Eim-
skipafélags Islands. Mál þetta var þannig til komið, að Eimskipafélagið
hafði um hríð notið skattfrelsis, en þurfti að fá slíka undanþágu frá skatta-
lögum framlengda á Alþingi árlega. Beitti jónas Jónsson sér fyrir því, að
framlenging skattfrelsisins var samþykkt gegn því skilvrði að Eimskipafé-
lagið léti Menntamálaráð hafa til ráðstöfunar 60 ókeypis farmiða á ári fram
og til baka milli íslands og útlanda. Skyldu öðrum fremur njóta þessara
hlunninda rithöfundar og listamenn, kennarar, efnilegir námsmenn og
aðrir þeir senr þurfa að fara utan „nauðsynlegra erinda."
Um þetta segir Jónas Jónsson síðar:
Félagið tók vel þessum kosti og mun Menntamálaráð hafa með
þessum hætti létt utanfarir mörg hundruð manna, eldri og yngri, um
aldarfjórðungs skeið. Þegar ég mælti fyrir þessari tillögu minntist ég