Andvari - 01.01.1985, Síða 109

ANDVARI
UM ATHUGUN A FRAMBURÐI
107
arsýslu og Suður-Þingeyjarsýslu er að verða tilbúið til tölvu-
vinnslu. f 5. hefti tímaritsins íslenskt tnál (1983) birtist grein um helstu
niðurstöður úr Vestur-Skaf'tafellssýslu og í 6. hefti (1984) var grein um
reykvísku (sem við teljum reyndar að líka sé töluð í Kópavogi). Það er vert
að geta þess hér að bæjaryfirvöld í Kópavogi og borgaryfírvöld í Reykjavík
veittu nokkurn styrk til þess að unnt væri að ljúka þessari úrvinnslu á efni
þaðan og ég vil nota tækifærið til að þakka þann stuðning.
Rannsóknir okkar Kristjáns eru að sumu leyti viðameiri en rannsóknir
Björns, en á móti kemur að það er ótrúlegt hagræði að því að hafa niður-
stöður hans og skýrslur til að styðjast við. Rannsókn Björns var að Iang-
mestu leyti byggð á athugunum á framburði unglinga á skólaaldri, reyndar
alls um 6500 unglinga og þannig mun fleiri einstaklinga úr þeim aldurs-
hópi en við höfum tekið tali. Við reynum aftur á móti að ná til fólks á öllum
aldri. Dr. Björn studdist nær eingöngu við hina svonefnu lestraraðferð, — þ.
e. hann lét unglinga lesa sérstaka texta og merkti við framburðareinkenni
á þar til gerð spjöld á meðan. Vegna þess að efnissöfnun okkar er enn ekki
að íullu lokið, er ekki tímabært að segja nánar frá því hvernig hún fer
fram. Hins vegar er rétt að geta þess að efnið er að sjálfsögðu tekið upp á
band og síðan unnið úr því á eftir, eins og fram hefur komið. Rannsókn
okkar er ætlað að ná til allra þeirra framburðarafbrigða eða mállýskna sem
kunnar eru úr rannsóknum Björns, en auk þess höfum við reynt að kanna
sérstaklega hvað það gæti verið sem felst í margnefndu óskýrmæli. Það var
reyndar Kristján sem lagði meginlínurnar í þeim þætti rannsóknanna og
hann hefur lýst hugmyndum sínum um þetta efni í greinum sem hann hef-
ur skrifað um framburðarmál, m. a. í Skímu (nr. 8 (þ. e. 3. árg., 3. tbl.
1980)), en svo nefnist málgagn Samtaka móðurmálskennara. Ég skal reyna
að skýra þessar hugmyndir svolítið hér og greina síðan frá því að hverju við
höfum komist um þetta efni á þessu stigi rannsóknanna.
Meginhugmynd okkar var sú að óskýrmæli hlyti að felast í því að tiltekin
málhljóð féllu niður í framhurði eða þá tækju á sig aðra mynd en þá sent
venjuleg er. Auk þess gæti verið um að ræða brottfall lieilla atkvæða eða
orðhluta. Á grundvelli þessa bjuggum við okkur til eftirtaldar breytur eða
þætti til athugunar:
1. Brottfall önghljóða: Með þessu er átt við það þegar einstök önghljóð
eins og ð, f, g, falla hrott. Dæmi dagblað -^dabla [da.bla:]
2. Brottfall nefhljóða: Hér er um það að ræða að neíhljóð eins og m og
n falli brott. Dæmi: fslendingar -» Ísledígar [i(:)s^ledigar]
3. Brottfall atkvæða: Heil atkvæði geta líka
fallið brott í tali. Dæmi: klósettið —» klóstið [khlousdlð]