Andvari - 01.01.1985, Blaðsíða 129

ÞORSTEINN GYLFASON:
Tónlist, réttlæti og sannleikur
i
Mörgum okkar á þessari reikistjörnu þætti gaman að vita hvort lít er á öðr-
um hnöttum eða ekki, og þá er von að fólk velti því fyrir sér Iíka hvernig
við bezt gætum gert vitsmunaverum úti í geimi, ef einhverjar eru, viðvart
um okkur hér, og einkum þá auðvitað um vitsmunalífíð sem hér er Iifað. Sú
hugmynd hefur verið viðruð, studd prýðilegunt rökum, að þeirri kynningu
yrði ekki betur hagað en með því að útvarpa héðan linnulaust, eins víða um
geiminn og við verður kontið, tónlist eftir Bach. Þessi ágætis hugmynd er
auk annars til áminningar um það að tónlist er eitt af sköpunarverkum
mannlegrar skynsenti, ein kóróna vitsmunalífsins á jörðinni. Svonefnd
greindarsálarfræði er fráleit fyrir þá sök meðal annarra að þar er hvergi
staður fyrir þá djúpu hugsun, og þá afburðagreind, sem er að verki í Bach
eða Beethoven: í Kunst der Fuge til dæmis, eða þá í tilraunum Beethovens
á efstu árum hans til að steypa saman fúgu og sónötu í eina lifandi heild.1
Ég held ég geti þess líka að greindarsálarfræði kann enga Ieið til þess held-
ur að gera grein fyrir fyndni, sem er þó að líkindum sá greindarvottur sent
ntest ber á frá degi til dags.
Tónlist er þá vitsmunalist, eins og fyndni og skák. Hún er reyndar einatt
borin sarnan við stærðfræði eins og skák er stundum líka. Tónlist og stærð-
fræði eru báðar hreinar eða tcerar með einhverjum sambærilegum hætti, og
það er margt fleira sem til dæmis uppfínning eftir Bach deilir með stærð-
íræðilegri sönnun. Báðar byrja á hugsun sem látin er í ljósi og síðan skoðuð
Tá ólíkum sjónarmiðum; þá þarf stundum að beita brögðum til að hún sjá-
lst alls staðar að, oftar en ekki með óvæntum árangri. Svo snýr maður sér
Éægt í hring og það er yfirstaðið: allt er komið á sinn stað, allt gengið upp.
En það er auðvitað margvíslegur munur á tónlist og stærðfræði líka. Sá
lielzti helcl ég hljóti að vera sá að stærðfræðin hefur að einu Ieyti gildi sem
úmlist liefur ekki: hún hefur sanngildi. Stærðfræðileg setning eða tilgáta er
SOnn eða ósönn; laglína, til að mynda stef í hljómkviðu, er hvorugt. Tón-
skáld staðhæfir stef - eitt eða tvö eða þrjú - og vinnur úr þeim eða leiðir af
læini hinn flóknasta vef þar til hann eða luiti kemst að niðurstöðu og