Andvari - 01.01.1985, Blaðsíða 141

ANDVARI
TÓNLIST, RÉTTLÆTI OG SANNLF.IKUR
139
ekki nema ein tilraun verið gerð svo ég viti til að hugsa skipulega um ijöl-
kynngi: su stendur á bók eftir James F. Ross sem heitir Portraying analogy og
út kom 1981."’ Næst á undan henni birtist um sama efni bókin De nominum
analogia eftir Thomas de Vio. 11 ún kom út árið 1498.
Samt blasir íjölkynngin við okkur, til að mynda hvenær sem við flettum
upp í orðabók. Nú lletti ég til gamans upp orðinu run í Ensk-íslenskri orðabók
Arnar og Örlygs: þar eru tilgreindar 45 tölusettar merkingar. Og fjöl-
breytnin virðist óþrjótandi: run er ekki bara að hlaupa og bjóða sig fram,
heldur líka að ganga eins og vél gengur, fljúga eins og tíminn flýgur,
streyma eins og blóð streymir, hljóða eins og setning hljóðar, breiðast út
eins og orðrómur og bráðna eins og vax. Og enn mætti lengi telja. Og það
mætti líka lengi flokka á hundrað ólíka vegu, fram og til baka. Streymir
blóð í sama skilningi og streymir úr nefi í kvefi? Flýgur tíminn í sama skiln-
ingi og fískisagan? Hvað um það: málbrigðin sem hér er um að tefla - mál-
brigði fjölkynnginnar - kalla ég deildabrigði því að þau varða skipan orða í
stærri eða smærri deildir, og yfirdeildir og undirdeildir, eftir merkingum
sínum sem enginn veit almennilega liverjar eru né hvað margar.
Og brigðin eru fleiri. Ég skal ekki nefna nema ein til viðbótar hér og nú:
ég kalla þau línubrigði vegna þess að þau varða þær tiltektir okkar að víkja
frá línu eða að leggja nýjar línur um notkun orða, eins og ég geri þessa
stundina með töluverðunt tilþrifum með því að tala um deildabrigði og
línubrigði eins og ekkert sé, ofan í fjölkynngina, löghyggjuna og brigð-
hyggjuna áðan. Línubrigði varða þá ótrúlegu staðreynd að notkun hvers
einasta orðs ntá breyta á ótilgreinanlega marga vegu. Þessi staðreynd er ótrú-
leg meðal annars vegna þess að hún hefur, að ég bezt fæ séð, hrikalegar af-
leiðingar fyrir alla löghyggju um merkingu máls: það er sama hvaða reglu
er lýst um notkun orðs, hana má ævinlega brjóta með réttum rökum og
ágætum árangri. Og þetta merkir að hugtakið merkingarregla á ekkert erindi
í fræðilegar útlistanir á mennsku máli.
Aður en fólk hugleiðir þessa niðurstöðu, vonandi flest í því skyni að
i'engja hana, er því kannski hollt að hyggja að því stutta stund hversu fjarri
fer að heimspeki og málfræði ráði sómasamlega við mál og málnotkun. Ein
beztu tíðindi af mannlegum fræðum síðustu ára, ásamt með bók James
Ross um fjölkynngi, er bók eftir málfræðinginn Derek Bickerton á Hawaii
sem birtist líka árið 1981: Roots of Language heitir hún og fjallar um kreóla-
mál Hawaiibúa.1' Þar er því lýst hvernig heilt tungumál varð til, eftir því
sem næst verður komizt, fyrir um það bil hundrað árum, en þá ummynd-
aðist frumstætt hrognamál (,,pidgin“), sem þjónaði samskiptum ólíkra þjóð-
flokka þar á eyjunum, og varð að nýju fullgildu ntáli sem hefur verið talað
þar síðan. Niðurstaðan af rannsóknum Bickertons er ofur einföld: hið nýja
mál varð til að heita má í einni svipan, og það voru börn sem bjuggu það
úl. Bickerton spyr, í ljósi hefðarvizkunnar um reglur sem talandi barn inn-