Andvari - 01.01.1985, Blaðsíða 142

140
ÞORSTEINN GYLFASON
ANDVARI
byrðir úr reynsiu sinni, hvernig þetta megi vera: hvernig verður regla til af
engu efni? „Þessari spurningu hefur enginn svarað,“ skrifar hann, „það
hafa fæstir spurt hennar enn sem komið er. En fyrr en henni er svarað höf-
um við ekki hugboð um hvernig hægt er að læra að tala.“18
Ég veit ekki hvernig sæmileg málbrigðafræði gæti litið út eða ætti að líta,
ekki itvers konar rökfræði eða önnur reikningslist mundi henta henni né
hvaða ljósi hún gæti kastað á vanda Bickertons. Það er varla að ég viti hvað
út úr því kærni ef ég reyndi að leita uppi hliðstæður línubrigða og deilda-
brigða í sönglagi, eða hvort greining á laglínu og hljómum á minnsta erindi
við málfræðinga. Það er ekki nema eitt sem ég er nokkuð viss um: regl-
ingurinn um merkingu sem ég kalla löghyggju verður að hverfa. Og þó:
annað er það að sú niðurstaða á sér umhugsunarverða hliðstæðu.
Minnumst orðsendingar Beethovens til háskólakennarans: „Það er ég
sem set reglurnar!" Hana má skilja á tvo vegu, og annar þeirra er ósköp
lítilfjörlegur. Þannig skilin er hún gorgeir: það verður hlustað á mitt verk,
tónskáld munu líkja eftir því og fræðimenn sundurgreina það, þegar
hljómfræðin yðar verður löngu gleymd. Ef þetta var það sem hann átti við
hefur hann auðvitað reynzt hafa haft á réttu að standa, og einhverjum
kann að þykja mikið til um það. En þetta er heldur lítilfjörlegt hjá hinu að
hann hafi viljað minna háskólakennarann á - eða segja honum það ef hann
skyldi alclrei hafa heyrt það fyrr — hvert rétta sambandið er á milli tónlistar
og tónfræði: þar fer listin fyrir, og fræðin fylgja ef þau geta. Og hvort þau
fylgja á eftir eða ekki er aukaatriði, og hitt líka hvort önnur tónskáld leika
listir Beethovens eftir honurn eða ekki, rétt eins og það er aukaatriði um
skilning minn á orðinu fjölkynngi hvort einhver annar tekur hann upp eftir
mér eða ekki. Og þessu fylgir aftur að við getum skilið — hljótum að geta
skilið — ltvað Beethoven er að fara hverju sinni án þess að beita nokkurri
fræðareglu.
Það er umhugsunarvert að gagnrýnendur og fræðimenn um tónlist gera
lítið annað en að villa um fyrir okkur um einmitt þetta efni: ntenn geta haft
næstu tónleikaskrá eða plötuumslag sem fyrir þeim verður til marks um
það. Þá er okkur sagt hvað Tristan ug ísold sé nterkileg tónsmíð, fyrir það
fyrst og fremst að í kjölfar hennar hafl þeir komið Debussy, Mahler og
Schönberg með sínar smíðar, eins og þetta væri það sem gerir tónlist mikla
og merkilega. Tónlist er mikil af allt öðrum sökum, og hið sama er að segja
um fjölkynngi málsins og sköpunarmátt. Þetta má svo kannski hafa til
marks um að skilningur á tónlist sé líkari skilningi á máli en leitinni að
sannleika og réttlæti. Og ef eitthvað er til í því er það ef til vill ekki alveg
eins undarlegt og það annars væri hvílík ítök söngur og hljóðfærasláttur
eiga í þessu lífi.