Andvari - 01.01.1985, Blaðsíða 143

ANIÍVARl
TÓNLIST, RÉTTLÆTI OG SANNLEIKUR
141
Nú er ekki annað eftir en að ég dragi saman mál mitt. í upphafi hugðum
við að vitnisburðum um áhrifamátt tónlistar, vald hennar yfir okkur. Við
veittum því athygli að þetta vald er oft skýrt með því að tónlist opni augti
okkar, birti okkur einhvern veruleika. Að þessu leyti væri tónlistin öldungis
sambærileg við aðrar listir. Og þetta væri skýring á hinu mikla valdi tónlist-
arinnar vegna þess að leitin að sannleikanum er hæsta köllun okkar í lífínu.
En þessi greinargerð stoðar ekki vegna þess að tónlist hefur ekkert sann-
leiksgildi og þar með enga eiginlega merkingu. Það santa kom í ljós um til-
fínningar okkar sem tónlist er oft sögð lýsa: það er satt og ósatt sem rnáli
skiptir um hvers konar tilfínningar eða geðshræringar, jafnvel unt sjálfa
ástina sem er voldugust þeirra allra. Næst hugðum við að þeim kosti að
tónlist þjónaði réttlætinu, eins og Pýþagóras er talinn hafa kennt: ef hún
gerði það væri máttur hennar auðskiljanlegur vegna þess að baráttan fyrir
réttlæti er æðsta skylda okkar í lífinu. En við steyttum á sama steini: réttlæti
er sannleikur en tónlist ekki.
Loks hugðum við að þeirri hugmynd að tónlistin sé mál sem við höfum
til að tala og hugsa. Úr því varð sú tilgáta að tónlist kunni að deila með
venjulegu mæltu máli þeim höfuðeinkennum þess sem ég kalla einu nafni
merkingarbrigði. Urn þetta þarf að hugsa miklu meira og betur en ég hef
gert. En ef eitthvað er til í því kann hér að vera komin leið til að skilja mátt
tónlistarinnar að einhverju leyti. Að minnsta kosti er það freistandi að
spyrja sömu spurningar um ntálið og Steingrímur ]. Þorsteinsson spurði
um fímmtu hljómkviðuna: er það ekki það mesta í heimi?
í desember 1983 bauð menningarráð ísafjarðarkaupstaðar okkur dr. Reyni Axelssyni
stærðfræðingi vestur á ísafjörð til að halda þar opinbera fyrirlestra úr fræðum okkar. Stærð-
fræði á alls staðar heima, og Reynir talaði um reglulega hluti með mikilli hind. Mér þótti hins
vegar rétt að hugsa til fsfirðinga sérstaklega, og þá varð tónlist fyrst fyrir mér því á ísafirði
stendur tónlist nteð miklum blóma eins og allir vita. Frá því að lesturinn var lesinn fyrir vestan
hef ég flult hann yfir Vísindafélagi Norðlendinga á Akureyri (í ntarz 1984) og í Félagi áhuga-
inanna um heimspeki i Reykjavík (í nóvember 1985). Enska útgáfu hans hef ég lesið í McGill-
háskóla í Montreal í Kanada (í janúar 1984), og í Kaþólska háskólanum í Nijmegen í Hollandi
(í maí 1985). Upprunans vegna er hann tileinkaður hjónunum Sigríði J. Ragnar og Ragnari
H. Ragnar á ísafirði.