Hugur - 01.06.2002, Blaðsíða 169

Maður og tunga
Hugur
vænlegum hætti. En þessi eftirgrennslan leiddi aðeins í ljós tiltekna
hæfni sem maðurinn býr yfir og byggingarreglur hennar - við nefn-
um þær málfræði, setningarfræði, orðaforða tungumálsins - og tak-
markaði svið spurningarinnar um mann og tungu. Menn vildu átta
sig á heimssýn þjóða í spegli tungumálsins og kynnast þeim með
þessum hætti. Hér hef ég til dæmis í huga framúrskarandi rannsókn-
ir Viktors Hehns á nytjajurtum og heimilisdýrum1 og þá innsýn í
menningarástand indógermanska þjóðættleggsins sem við eigum
þeim að þakka. Málvísindin eru, öðrum forsögum fremur, forsaga
mannsandans.
í málvísindum hefur þó fyrirbærið tungumál aðeins þýðingu sem
frábært birtingarsvið manneðlisins, þar sem má rannsaka það og
birtingu þess í sögunni. Með því fékk tungumálið hins vegar ekki
brotist til miðlægrar stöðu innan heimspekilegrar hugsunar, enda
stóð hinn Kartesíski skilningur á vitund sem sjálfsvitund að baki allri
nýaldarhugsun. Þessi óhagganlegi grundvöllur allrar fullvissu, hin
áreiðanlegasta allra staðreynda, að ég veit af sjálfum mér, var mæli-
stika sem hugsun nýaldar lagði á hvaðeina sem heíði getað mætt
kröfum til vísindalegrar viðurkenningar. Vísindaleg rannsókn tungu-
málsins hvíldi að endingu á sama grunni. Sjálfsögð nærvera sjálfsins
staðfestist meðal annars í getunni til að mynda tungumál. Eins og
annars hefði mátt leiða frjósama, málræna heimsmynd af þessu
grundvallaratriði, kom sú ráðgáta, sem tungumálið leggur fyrir hugs-
un mannsins, hreint ekki til athugunar. Til eðlis tungumálsins heyr-
ir nefnilega beinlínis botnlaust meðvitundarleysi þess um sjálft sig.
Að því leyti er það ekki tilviljun að hugtakið tungumál er seinni tíma
uppfinning. Orðið logos þýðir ekki bara hugsun og tunga, heldur
einnig hugtak og lögmál. Uppfinning þessa hugtaks, tungumál, krefst
þess að málvitund sé til staðar. En þessi vitund er aðeins niðurstaða
íhugunar, þar sem hugsandinn íhugar sig út úr hinni ómeðvituðu
framkvæmd tungumálsins og hefur stigið skref í burtu frá sjálfum
sér. Hin eiginlega ráðgáta tungumálsins er aftur á móti sú að þetta
getum við í rauninni aldrei alveg. Þvert á móti er öll hugsun um
tungumál jafnharðan sótt aftur af tungumálinu. Við fáum aðeins
hugsað í tungumáli og einmitt það, að hugsun okkar býr í tungumáli,
er hin djúpa ráðgáta sem tungumálið leggur fyrir hugsunina.
Tungumálið er ekki eitt þeirra meðala sem meðvitundinni stendur
til boða í glímu sinni við heiminn. Það leggur ekki til þriðja tólið, við
1 Viktor Hehn, Kulturpflanzen und Haustiere. Gebruder Borntráger, Berlin,
1870.
167