Hugur - 01.06.2002, Síða 92

Hugur
Ólafur Páll Jónsson
hvað það er fyrir setningu að vera grunduð verður að taka þetta með
í reikninginn. Slíka skilgreiningu er hins vegar ekki langt að sækja
þar sem við höfum skilgreiningu á því hvað það er að vera minnsti
fastapunktur. Við segjum einfaldlega að setning sé grunduð ef hún
hefur ákveðið sanngildi í minnsta fastapunkti. Og það er ekkert þver-
stæðukennt við það að tungumál geti innihaldið sína eigin sannleiks-
umsögn án þess að innihalda umsögnina ‘er ógrunduð’ ef það að vera
ógrunduð þýðir einfaldlega að hafa ekki sanngildi í minnsta fasta-
punkti fyrir málið.
VIII. Lokaorð
Hafa hugmyndirnar um sanngildisgöt einhverja þýðingu fyrir sam-
svörunarkenningar um sannleikann? Stundum gagnrýna menn sam-
svörunarkenningar um sannleikann á þeim forsendum að samkvæmt
þeim feli sannleikur í sér samsvörun við veruleika sem sé gefinn óháð
lýsingu, en þar sem tungumálið sé ekki annað en ónákvæm manna-
smíði sé vart hægt að gera boðlega greinargerð íyrir slíkri samsvör-
un. Hér eru gagnrýnisatriðin að minnsta kosti tvö. I fyrra lagi er alls
ekki ljóst hvers konar vensl samsvörun er né hvað geti gert það að
verkum að tungumál og efnislegur heimur standi í slíkum venslum.
Samkvæmt skilgreiningum Tarskis og Kripkes eru slík vensl byggð á
tilvísunar- og umtaksvenslum og því er spurningin um greinargerð
fyrir samsvörun á endanum greinargerð fyrir tilvísun einnefnis eins
og ‘Jónas frá Hriflu’ og umtaki umsagnar eins og ‘er rautt’. Sú
gagnrýni að ekki sé hægt að gera boðlega grein fyrir tilvísun eða um-
taki er mjög róttæk, hún heggur ekki bara að hugmyndinni um sann-
leika sem samsvörun heldur að þeirri hugmynd að einingar tungu-
málsins hafi yfirleitt einhver ákveðin vensl við umhverfið. Um þetta
mun ég ekki segja neitt í þessari grein, enda vaknar þessi spurning
ekki beinlínis þegar sannleikur er skilgreindur að hætti Tarskis eða
Kripkes. Astæðan er einfaldlega sú að þegar við skilgreinum umsögn-
ina ‘er sönn’ þá leiðum við þennan vanda algerlega hjá okkur.
Seinna gagnrýnisatriðið er ekki eins róttækt. Samkvæmt því er fall-
ist á að einingar tungumálsins hafi, í einhverjum skilningi, tilvísun-
ar- og umtaksvensl við umhverfið en að þessi vensl séu alltof óljós eða
ónákvæm til að hægt sé að reisa á þeim hugmynd um sannleika sem
samsvörun við veruleika. Það er þetta seinna gagnrýnisatriði sem ég
ætla að gera að umtalsefni í framhaldinu. Ég held að hugmyndin um
90