Hugur - 01.06.2002, Blaðsíða 170

Hugur
Hans-Georg Gadamer
hlið merkisins og verkfærisins - sem þó heyra sannarlega bæði til
veruháttar mannsins. Tungumálið er hreint ekkert tól eða verkfæri.
Það liggur nefnilega í eðli verkfærisins að við ráðum notkun þess -
við tökum okkur það í hönd og leggjum það aftur frá okkur þegar það
hefur gagnast okkur. Það er ekki eins og þegar við tökum okkur fyr-
irliggjandi orð ákveðins tungumáls í munn og látum þau renna aftur
yfir í hinar almennu orðabirgðir sem við höfum til umráða með því að
nota þau. Slík hliðstæða gengur ekki upp því við erum aldrei stödd
frammi fyrir heiminum í ástandi orðleysis, meðvitund þreifandi eftir
verkfæri skilningsgáfunnar. Það er heldur svo að í því að við vitum af
sjálfum okkur og í því að við vitum af heiminum erum við alltaf þeg-
ar umkringd því tungumáli sem er okkar eigið. Við vöxum úr grasi,
kynnumst heiminum, mönnum og loks sjálfum okkur, í því að við lær-
um að tala. Að læra að tala þýðir ekki að vera leiðbeint um hvernig
nota skuli verkfæri sem þegar liggur til reiðu, til að merkja upp heim
sem okkur er þegar handgenginn og kunnuglegur, heldur þýðir það að
ávinna sér sjálft handgengi heimsins, verða honum kunnug og því
hvernig hann mætir okkur.
En hve leyndardómsfull og dulin framvinda! Hvílík firra að halda
að barn mæli orð, sitt fyrsta orð. Hvílík endemis vitleysa var það, að
ætla að afhjúpa upprunatungu mannkyns með því að láta börn vaxa
úr grasi, í hljóðeinangrun frá mæltu máli, bera kennsl á raunverulegt
mannamál í fyrsta yfirvegaða hjali barnsins og veita þessu tungumáli
loks þá upphefð að vera upprunatunga sköpunarinnar. Fjarstæða
slíkra hugmynda felst í gerviafneitun á því hvernig hin mælta veröld
umlykur okkur sjálf. I rauninni erum við jafnmikið heima í tungu-
málinu og í heiminum. Aftur er það í fórum Aristótelesar sem ég finn
viturlegustu lýsinguna á ferlinu að læra tungumál [Seinni greiningin
(An.Post.) B 19, 99b35 og áfram]. Aristótelíska lýsingin á raunar ekki
við tungumálanám heldur hugsunina, það er öflun almennra hug-
taka. Hvernig getur yfirleitt nokkur festa komið til í þessu flóði fyrir-
brigða, í hinu stöðuga streymi breytilegra áhrifa? I fyrsta lagi er það
víst áreiðanlega hæfileikinn til að halda eftir, það er minnið, sem ger-
ir okkur kleift að bera aftur kennsl á nokkuð sem hið sama. Það er hið
fyrsta stórafrek sértekningarinnar (þ. Abstraktion). Ur flóði fyrir-
brigðanna glittir hér og hvar í heildir svo eining reynslunnar mynd-
ast smám saman, úr uppsafnaðri dyngju þess sem við berum aftur
kennsl á og köllum reynslu. I þessari einingu er hin einkennilega ráð-
stöfun reyndanna í almenna þekkingu upprunnin. Nú spyr Aristótel-
es: Hvernig getur eiginlega þessi þekking á hinu almenna komið til?
168