Hugur - 01.06.2002, Blaðsíða 61

Refir og broddgeltir, dýrlingur og snákur
Hugur
ur með kenningu sinni um þýðingabrigði (brigðhyggju um þýðingar).
Samkvæmt þessari kenningu er enginn endanlegur mælikvarði til á
það hvort þýðing af einu máli á annað er rétt eða ekki. Segjum að
tveir íslenzkir málfræðingar rannsaki áður óþekkt tungumál, og hafi
þar með engin hjálpartæki eins og málfræðireglur eða orðasöfn til að
styðjast við. Þeir verða að búa til málfræðireglur og orðasöfn sjálfir á
grundvelli samskipta sinna við fólkið sem talar málið. Þetta kallar
Quine að þeir stundi „þýðingu frá rótum“ eða „róttæka þýðingu“ (e.
radical translation). Nú þurfa reglukerfin og orðasöfnin sem þessir
málfræðingar setja saman alls ekki að vera eins, þó svo að hvorugur
þeirra sé sekur um að fara rangt með gögn sín. Þá getur það gerzt að
ein og sama setningin á frummálinu skili sér á gerólíka og reyndar
ósamrýmanlega vegu á íslenzkunni eftir því hvor málfræðin er notuð
og hvort orðasafnið. Þegar þetta gerist er samkvæmt brigðhyggju
Quines engin leið að skera úr um hvor þýðingin sé réttari.
Þessi brigðhyggja helzt hjá Quine í hendur við það sem hann kallar
vansönnun allra vísindalegra kenninga. Svo fer hún með mikilsvert
hlutverk í hugmyndum hans um mál og merkingu yfirleitt, og líka um
atferðisstefnu í sálarfræði og málfræði. En hún er líka sjálfstæð og
ögrandi tilgáta, alveg án tillits til stöðu hennar og hlutverks í kerfis-
bundinni heildarkenningu.
Það var refur og broddgöltur í þeim Anscombe og Quine báðum.
§5 Afstæði og algildi
Við sáum að eitt einkennið á rökfræðilegri raunhyggju, til dæmis hjá
Carnap, er afstæðiskenning um vísindin. Hver veruleikinn er sem
þau lýsa, sögðum við, er afstætt við málkerfið sem við höfum til að
láta kenningar þeirra í ljósi. Á fyrri hluta tuttugustu aldar, þegar
raunhyggja Carnaps varð til, var nóg af afstæðiskenningum í öllum
áttum. Framlag Carnaps var að búa slíka kenningu í fágaðri og út-
hugsaðri búning en öðrum þótti þær þurfa á að halda. Þar naut hann
rökfræði sinnar. Finnski heimspekingurinn Edward Alexander West-
ermarck skrifaði margar bækur um afstæði siðferðis, og raskaði ró
siðfræðinga eins og G.E. Moore.39 Karl Mannheim setti saman það
sem hann kallaði „þekkingarfélagsfræði“ (þ. Soziologie des Wissens)
39 Sjá einkum E. A. Westermarck: Ethical Relativity, London 1932. Sbr. um
Westermarck G. E. Moore: „The Nature of Moral Philosophy" í Philosophical
Studies, Routledge & Kegan Paul 1922, 310-339.
59