Hugur - 01.06.2002, Blaðsíða 137

Robert Nozick (1938-2002)
Hugur
kemst að raun um að sá sem sækja á til saka er mafíuforinginn Tony
Soprano. Maðurinn verður skelfingu lostinn og ákveður að bera ekki
vitni í málinu. Að baki þessari ákvörðun liggur náttúrlega sú skoðun
að vald ríkisins sé ekki svo sterkt að það geti varið mann fyrir mafíu-
foringja á borð við Tony Soprano. Ríkið er bara verndarfélag í sam-
keppni við önnur í bók Nozicks.
En þótt Nozick hafi orðið víðfrægur af fyrstu bók sinni þá var hann
ekki fyrst og fremst stjórnmálaheimspekingur. Stjórnleysið var eina
bókin sem hann skrifaði um stjórnmálaheimspeki. Hann skrifaði rit-
gerðir sem fjalla um efni úr stjórnmálaheimspeki en enga aðra bók. í
bókinni Igrundað líf (The Examined Life) ijallar hann um stjórnmál
en sú bók er að mestu um siðferðileg efni og innviði hins góða, ígrund-
aða eða rannsakaða lífs. Aður en Nozick gaf út Stjórnleysið hafði
hann getið sér gott orð fyrir afar skarplegar ritgerðir um heimspeki-
leg efni. Hann gaf út vel þekkta ritgerð um þvingun, „Coercion“, árið
1969 sem þykir enn í hópi snjöllustu ritgerða um það efni, árið áður
kom út ritgerð sem nefnist „Moral Complications and Moral Struc-
tures" og árið 1970 ritgerðin „Newcomb’s Problem and Two Principles
of Choice". Fyrir utan innviði mannlegs lífs og mannlegs félags fékkst
Nozick við eðli skynseminnar og eðli veruleikans. Síðasta bók hans
Fastar (Invariances) sem út kom árið 2001 er kenning um innviði
hins hlutlæga heims. Stærsta verk hans var Heimspekilegar skýring-
ar (Philosophical Explanations) sem út kom 1981. í þeirri bók fæst
hann við ýmsar af erfiðustu þrautum heimspekinnar frá upphafi og
bókin er viðamikil, hálft áttunda hundrað blaðsíðna. Fyrsti hlutinn
nefnist frumspeki og Qallar höfundur um sjálfið og samsemd þess og
um spurninguna af hveiju það er eitthvað fremur en ekki neitt til í
veröldinni. I öðrum hluta segir af þekkingarfræði og þar rökstyður
Nozick áhrifamikla kenningu um þekkingu. Næsti hluti heitir „Gildi“
og þar kafar Nozick ofan í kenningar um frjálsan vilja, nauðhyggju og
refsingar. Hann fjallar einnig um forsendur siðfræði, um forsendur og
uppbyggingu verðmæta og í lokin veltir hann fyrir sér heimspeki og
tilgangi lífsins. Þessi upptalning gefur í skyn hve víðfeðm þessi bók er
og hve áhugaefni Nozicks voru fjölbreytt. I þessari stuttu grein mun
ég beina athyglinni að einum þætti í verki hans, bókinni Stjórnleysi,
ríki og staðleysa. Aðalástæðan fyrir þessu vali er sú að stjórnmála-
kenningar Nozicks eru vel kunnar og þær eru þess virði að skoða á
ný.
135