Uppeldi og menntun - 01.01.2005, Qupperneq 21

Uppeldi og menntun - 01.01.2005, Qupperneq 21
Gallinn við þessa stakhyggjutúlkun Dunnes er, að mínum dómi, sá að hún setur – sem túlkun á Aristótelesi – kött í ból bjarnar. Því skal að vísu ekki á móti mælt að Aristóteles varaði okkur við að leita að sams konar nákvæmni í siðfræði og stærð- fræði. Það er einnig rétt að hann taldi mikilvægt að huga að því hvernig hinn siðvitri myndi skilgreina viðkomandi aðstæður áður en við felldum siðferðilegan dóm um þær. En hvorugt þetta nægir til að gera Aristóteles að stakhyggjumanni. Til þess að stakhyggjutúlkunin á fronēsis gangi upp þarf að sýna fram á röklegan forgang ein- stakra sanninda fram yfir almenn sannindi, einstakra skynjana fram yfir almennar skoðanir og dóms hins siðvitra fram yfir hinn rétta siðlega dóm. Nánar tiltekið þarf að rökstyðja að Aristóteles hafi trúað eftirfarandi: að a) gefa þurfi öll altæk siðferði- leg sannindi upp á bátinn og treysta þess í stað á einstök siðferðileg sannindi sem leidd séu af margbreyttum kringumstæðum mannlegs lífs, b) skynjun hins einstaka komi þekkingarfræðilega séð á undan skilningi almennra skoðana og c) það sem er siðlega rétt sé rétt vegna þess að hinn siðvitri dæmi það svo; ekki að hinn siðvitri dæmi það svo vegna þess að það sé – raunverulega og óháð honum – rétt. Vandinn við stakhyggjutúlkunina er sá að mér virðist engin hæfa í neinum þess- ara þriggja skoðana, né því að Aristóteles hafi trúað þeim. Styðst ég þar bæði við eigin lestur og túlkun einhvers þekktasta ritskýranda Aristótelesar í samtímanum, Terry Irwins (1990; 2000). Hvað a) varðar þá felur umfjöllun Aristótelesar (1995) um siðrænu dygðirnar í sér ótal skírskotanir til altækra sanninda um fólk og mannkosti þess: hugrekki, hófstillingu og þar fram eftir götum. Þegar hann tekur dæmi er þeim ekki lýst sem einstökum í sinni röð heldur þvert á móti sem dæmum um altækari sannindi. Það að slík sannindi eigi ekki við um öll möguleg dæmi kann fyrst og fremst að vera til marks um að altæk sannindi, hjá Aristótelesi, höfði fremur til eðlis- bundinna viðmiða en einberrar tíðni (sjá áður). Vissulega samræmist það vel aðferð Aristótelesar að telja altæku sannindin upphaflega runnin frá einstökum dæmum, en það merkir ekki að þau séu einungis samsuða slíkra dæma og sífelldum breytingum undirorpin eftir því sem fleiri ólík tilfelli verða á vegi okkar. Líku máli gegnir um b): Þótt Aristóteles segi að fronēsis byggist á hinu einstaka og beinist að skynjun (1995, II, bls. 81–82 [1142a]) þá kveður slíkt ekki endilega á um þekkingarfræðilegan forgang skynjunar. Einfaldari túlkun á orðum hans væri sú að þótt almennar siðferðisskoðan- ir, sem leiða af sér boð um breytni við allar mögulegar aðstæður, séu röklega hugsan- legar þá yrðu þær svo flóknar að engin takmörkuð vera, á borð við okkur menn, gæti í raun lært þær allar. Því sé skynsamlegra að reyna að þroska með sér siðferðilega glöggskyggni, næmi fyrir hinu einstaka, sem geti ráðið okkur heilt við sem flestar mögulegar aðstæður. Hvað c) varðar þá hefur Slote (1992, bls. 89) fært að því sann- færandi rök að hinn siðvitri (fronimos) fylgi viðeigandi mælikvörðum um rétta athöfn og tilfinningu af því að þeir séu viðeigandi; þeir verði ekki viðeigandi fyrir þá sök eina að hinn siðvitri fylgi þeim. Ástæðan fyrir því að ég er sammála Slote er sú að Aristóteles skirrist ekki við að útskýra hvers vegna tiltekin breytni sé rétt við tiltekn- ar aðstæður; hann vísar ekki bara til hins siðvitra og þess sem hann myndi gera. Jafn- vel þótt erfitt sé „að svara slíkum spurningum af nákvæmni“ þá er, að sögn Aristótel- esar, „vert að leggja eitthvað af mörkum“ í þeim efnum (1995, I, bls. 255, II, bls. 193 K R I S T J Á N K R I S T J Á N S S O N 21
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116
Qupperneq 117
Qupperneq 118
Qupperneq 119
Qupperneq 120
Qupperneq 121
Qupperneq 122
Qupperneq 123
Qupperneq 124
Qupperneq 125
Qupperneq 126
Qupperneq 127
Qupperneq 128
Qupperneq 129
Qupperneq 130
Qupperneq 131
Qupperneq 132
Qupperneq 133
Qupperneq 134
Qupperneq 135
Qupperneq 136
Qupperneq 137
Qupperneq 138
Qupperneq 139
Qupperneq 140
Qupperneq 141
Qupperneq 142
Qupperneq 143
Qupperneq 144
Qupperneq 145
Qupperneq 146
Qupperneq 147
Qupperneq 148
Qupperneq 149
Qupperneq 150
Qupperneq 151
Qupperneq 152

x

Uppeldi og menntun

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Uppeldi og menntun
https://timarit.is/publication/581

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.