Uppeldi og menntun - 01.01.2005, Blaðsíða 22

[1104a, 1164b]; sjá einnig Kristján Kristjánsson, 2002, bls. 71). Þetta breytir því ekki að
hinn siðvitri er ómissandi fyrirmynd þegar ungt fólk lærir smám saman af eigin
reynd, eða er frætt um, hvað séu viðeigandi siðferðilegir mælikvarðar.
Mergurinn málsins er ekki sá að tilgátur mínar um a)–c) séu, hver fyrir sig, óbrotn-
ari og meira sannfærandi en túlkanir talsmanna FPV (þó að ég telji þær að vísu bæði
óbrotnari og meira sannfærandi!) heldur hitt að þær eru, í heild sinni, í mun betra
samræmi við skoðanir veraldarhyggjumanns, eins og Aristótelesar, sem taldi að
frumreglna siðferðisins væri að leita í mannlegu eðli: í staðreyndum um hvað það er
sem gerir okkur, mannfólkinu, kleift að þrífast og dafna. Eins og ég leiddi rök að fyrr
í ritgerðinni þá var Aristóteles fráleitt neinn kenningaskelmir. Þvert á móti bar hann
fram kenningu um stefnumið (telos) mannlífsins og tiltölulega nákvæma skilagrein
fyrir því hvernig unnt væri að nálgast þetta stefnumið með því að fylgja hinum
gullna, dygðuga meðalvegi athafna og tilfinninga. Gleymum því ekki að umfjöllun
Aristótelesar um fronēsis er hluti af umræðu hans um þessa siðferðiskenningu sína,
og þótt glögg sýn á einstök tilvik sé vissulega einn eðlisþáttur fronēsis þá má ekki ein-
blína á þann sjónræna þátt og virða að vettugi röklega og siðræna eðlisþætti þessarar
þýðingarmiklu vitrænu dygðar (sjá t.d. Noel, 1999).
Niðurstaða mín um eðli fronēsis er sú að þótt það sé ekki í reynd útreiknanlegt til
hlítar, fremur en technê læknisins eða skipstjórans, þá sé það ekki heldur nauðsynlega
óútreiknanlegt. Fyrir fullkomna (t.a.m. guðlega) veru væri fullkomin siðakenning,
sem svaraði til hlítar öllum hagnýtum spurningum, möguleg. En við menn erum
ófullkomnar verur og því þurfum við á siðakenningu að halda sem hægt er að laga
að nýjum og nýjum kringumstæðum, og líka sálargáfu sem gerir okkur þá aðlögun
kleifa. Slíka siðakenningu ljær Aristóteles okkur og hún er ekkert síður altæk þótt
hún þurfi sífelldrar snurfusunar við, fremur en lög eru síður altæk þótt einatt þurfi
að lagfæra þau í ljósi nýrra aðstæðna: láta þau „mæla svo sem löggjafinn hefði sjálf-
ur mælt hefði hann verið viðstaddur og sjálfur fellt inn í lögin hefði hann kunnað skil
á málinu“ (1995, II, bls. 55 [1137b]). Það að siðakenning geti ekki, í reynd, gert okkur
kleift að reikna út fyrirfram hvaða gera beri við allar mögulegar aðstæður er engin
frétt. Slíkt gildir um nær allar kenningar sem fram hafa komið í sögu siðfræðinnar,
meira að segja nytjastefnu. Þótt Aristóteles bjóði upp á kenningu af slíku tagi er hann
ekki þar með orðinn að siðferðilegum stakhyggjumanni.
ERU KENNSLUSTÖRF Í SKÓLUM RÉTTAST SKILIN SEM PRAXIS, MEÐ
ÁSJÁ FRONĒSIS?
Einhver mikilvægasti þátturinn í boðskap talsmanna FPV – að minnsta kosti fyrir
lesendur þessa tímarits – er að kennslu sé best lýst sem praxis og ágæti kennslu sem
fronēsis. „Samkvæmt þessu viðhorfi felst ágæti kennara ekki í því að hanna kerfis-
bundna röð af aðferðum eða tæknibrellum sem ,leiða’ nemendur í átt að væntum
námsmarkmiðum. Ágætið felst í sjálfkvæmri (spontaneous) og sveigjanlegri stjórn og
endurskoðun kennslunnar sem stýrist af næmri tilfinningu fyrir smágervum við-
E R K E N N S L A P R A X I S ?
22