Saga - 1960, Page 128

120
RITFREGNIB
til þess, að nokkur íslendinga saga sé upprunnin í héruðum rétt-
trúnaðarklaustursins að Þykkvabæ.
Barði áætlar, að um 1% manna almennt auðkennist af mæðrum
sínum á fyrstu öldum landsbyggðarinnar, en um 10% skálda. Meðal
hirðskálda er 6. hver kenndur við móður sína, en 15.—16. hver
meðal tækifærisskálda. Það er vitað og viðurkennt, að menn, sem
ólust upp á vegum mæðra sinna að föðurnum látnum eða fjarver-
andi voru auðkenndir með nafni móðurinnar, en síður föðurins. Sé
þetta haft í huga, verður ekkert eðlilegra en það, að börn hirð-
skálda beri nöfn mæðra sinna, þar eð feðurnir voru oft langdvöl-
um erlendis. Hér þarf ekki einu sinni að grípa til þeirrar nær-
tæku skýringar, að meiri lausungar hafi gætt í skáldaættum en
annarra manna. Ályktun Barða af þessum tveimur atriðum er út
í hött, hvernig sem á málin er litið.
Barði finnur, að 7 konur hins kynlega nafnsiðar eru kenndar við
galdra, en enga fjölkynngiskonu finnur hann austan Vaðlaheiðar.
Þessi rök nægja honum til þess að álykta, að skáldmennt og fjöl-
kynngi hafi verið greinar á sama menningarmeiði.
Meðal landnámsmanna er getið allmargra kvenna, sem voru for-
ystumenn landnema og sveitarhöfðingjar, og eru bæir hér einnig
mjög kenndir við konur. Eúmlega 10% allra íslenzkra bæja, sem
heita -staðir, segir Barði, að séu kenndir við konur, 14.5% vestan
lands, 13.1% norðan, 9% sunnan og 7% austan lands. í Noregi eru
aðeins %% staðabæja kenndir við konur. Þegar hér við bætist, að
Noregur verður að dómi Barða nær skáldalaust land um aldir, eftir
að landnámi lýkur á fslandi, þá telur hann skilin milli fslendinga
og Norðmanna svo skörp, að skáldmenntin og hin miklu kvenrétt-
indi hafi ekki sótt næringu í norska mold.
í þjóðveldum bænda fyrir daga lénsveldis og kirkju nutu konur
réttar og virðingar á svipaðan hátt og hér úti, en slík samfélög voru
víða í Noregi fram á víkingaöld. Eins og kunnugt er, lutu norsku
þjóðveldin í lægra haldi fyrir konungsvaldi á dögum Haralds hár-
fagra, stofnanir þeirra og „lýðræði" var smám saman afnumið,
þar á meðal hvarf „kvenfrelsið“ úr sögunni. Ef þessa er gætt, er
eðlilegt, að staða-bæir kenndir við konur séu færri í Noregi en á
íslandi, en bæir með slíkum nöfnum eru ejnkum taldir frá víkinga-
öld, árabilinu frá 800—1000, þótt nokkrir séu eldri. Barði hefur
hvorlci fyrir því, að athuga, hvar kvennastaðirnir í Noregi eru í
sveit settir né hve gamlir þeir muni vera, og skiptir þó hvort tveggja
miklu máli fyrir kenningar hans. Mér er enginn kostur svo víð-
tækra rannsókna að sinni, en ég hef fyrir satt, að kvennastaðirnir
íslenzku sýni eins og margt annað, að landnemarnir leituðu út
hingað til þess að vernda frelsi sitt, jafnvel kvenfrelsið. Hinu ber