Saga - 2001, Blaðsíða 96

94 LOFTUR GUTTORMSSON, ÓLÖF GARÐARSDÓTTIR, GUÐMUNDUR HÁLFDANARSON
Þessi öra fjölgun lækna nýttist þó ungbörnum miður en skyldi
að svo stöddu. Foreldrar höfðu mjög litla reynslu af því að ráð
lærðra lækna dygðu til að halda lífi í bömum þeirra enda kvört-
uðu hinir síðamefndu gjarnan undan því að þeir væm ekki til-
kvaddir þótt imgbam væri dauðsjúkt.112 Áhugi sumra lækna, t.d.
Jóns Hjaltalíns, beindist líka fremur að því að finna ráð við skæð-
um bamasjúkdómum eins og bamaveiki.113 Komu þau þó flest
fyrir lítið meðan allt var á huldu um orsakir veikinnar.
Það var frekar með óbeinum hætti sem læknisvæðingin skipti
miklu máli fyrir lækkun ungbarnadauðans. Hér er vísað til þess
að lærðum („yfirheyrðum") ljósmæðrum - þessum framlengda
armi læknanna gagnvart verðandi foreldrum - fjölgaði nokkum
veginn í takt við þá. Árið 1872 voru lærðar ljósmæður á landinu
alls 65 að tölu og voru þá 1080 íbúar á hverja ljósmóður; þrjátíu og
fimm árum síðar hafði lærðum ljósmæðrum fjölgað svo mjög að á
hverja komu ekki nema 479 íbúar. Þær dreifðust aftur á móti ójafnt
um landið. Endurspeglar þessi ójafna dreifing að nokkru leyti
misjafnan áhuga héraðslækna á málefnum ungbama, en flest ljós-
mæðraefni fengu tilsögn undir handarjaðri þeirra og reyndra ljós-
mæðra. Dæmi Jóns Finsens er skýr vitnisburður um þetta. Nokkr-
ar ljósmæður sóttu auk þess menntun sína til Kaupmannahafnar
á þessum tíma.114
Áður hefur komið fram að um miðbik 19. aldar var ungbama-
dauði einna lægstur í Þingeyjarsýslum og Reykjavík; þar var líka
brjósteldi bama þá þegar orðið útbreitt. Varla er það tilviljun að
þessi svæði bjuggu betur en önnur að vel menntuðum ljósmæðr-
um. Hér á landi sem víða annars staðar hafa ljósmæður án efa
reynst áhrifaríkasti miðillinn þegar um var að ræða að innræta
mæðrum þær uppeldisaðferðir sem talsmenn upplýstrar læknis-
og heilsufræði héldu nú á lofti.115 Þess vegna hníga sterk rök að
112 Ólöf Garðarsdóttir, „Persistent Structures or Changing Traditions?".
113 Sjá Jón Hjaltalín, Um barnaveikina og Barnaveikin og taugaveikin.
114 Svo var t.d. um Sólveigu Pálsdóttur ljósmóður í Eyjum sem ásamt
Schleisner lækni átti mestan þátt í því að það tókst að vinna bug á ginklof-
anum þar, sjá Baldur Johnsen, „Ginklofinn", bls. 27-30. - Loftur Guttorms-
son og Ólöf Garðarsdóttir, „Public intervention".
115 Sjá Heilbrigðisskýrslur 1911-1920, bls. xcviii. - Brándström, „De kiirlekslösa
mödrarna", bls. 52-65.