Saga - 2001, Blaðsíða 176

174
HERMANN PÁLSSON
er stundum sú að þau beri vitni um kynni Sturlu af tilteknum bók-
um, enda minnir stíll hans á íslendingasögur. Margir garpar í
fomsögum vorum bregðast karlmannlega við dauða sínum, ekki
síður en hugprúðar hetjur á Sturlimgaöld; engin tilviljun veldur
því að einstaka sinnum minnir íslendinga saga á Jómsvíkinga
sögu. Hins er eirtnig skylt að minnast að Sturla fjallar um menn
sem höfðu lesið bækur sjálfir; því gátu þeir hagnýtt sér skráðan
fróðleik og endurómað hann í ræðum sínum og jafnvel gerðum.
Orðbragð íslendinga sögu og stíll skipta miklu máli, þegar fjallað
er um heimildargildi hennar, einkum að svo miklu leyti sem bók-
legur keimur hennar bendir til ákveðinna rita.
Málsnilld
Örlygsstaðabardagi var háður 21. ágúst 1238, rétt eins og áður var
getið, og má hiklaust telja að hann hafi valdið þáttaskilum í sögu
íslenskrar þjóðar. Hún glataði sjálfstæði sínu til hlítar um það bil
aldarfjórðungi síðar, enda varð hún aldrei söm eftir þennan at-
burð. Á Örlygsstöðum tókust þeir Gissur Þorvaldsson og Kol-
beinn ungi á hendur að slátra fleiru en baulum einum og gerðu
um leið skagfirska grund að blóðvelli Sturlunga. í íslendinga sögu
lýsir Sturla Þórðarson bardaganum næsta skilmerkilega, enda tók
hann sjálfur þátt í honum og þá lífsgrið að honum loknum. Þó
skiptir hitt ekki síður máli hve ýtarlega hann greinir frá draumum
og öðrum fyrirburðum. Frábært er hve glögglega hann gefur í
skyn viðhorf manna, bæði ugg feigra garpa og sigurvissu hinna
sem lengra lífs var auðið.
Forleiknum að orrustunni á Örlygsstöðum í íslendinga sögu
lýkur með minnisstæðri ræðu sem Gissur Þorvaldsson flutti fyrir
liði sínu í þeim tilgangi að eggja það til framgöngu:
Vil eg eigi, sagði hann, að þér hafið mig á spjótsoddum fyrir
yður sem Skagfirðingar höfðu Kolbein Tumason frænda minn,
þá er hann féll í Víðinesi, en runnu sjálfir þegar í fyrstu svo
hræddir að þeir vissu eigi er þeir runnu yfir Jökulsá. Og þar er
þeir þóttust skjöldu bera á baki sér, þar báru þeir söðla sína.
Leitið yður nú heldur vaskra manna dæma, þeirra er vel