Saga - 2001, Blaðsíða 263

RITFREGNIR
261
ast einfaldanir hinna almennu orsakaskýringa og línulegu þróunarkenn-
mga. í ritinu er að finna ítarlegri könnun á rótum, mótunaröflum og
grundvallarhugmyndum íslenska velferðarkerfisins en gert er í fyrri rit-
Um um þetta efni. Höfundur hefði alveg mátt ganga lengra á þeirri braut
°g skýra hvemig hin ýmsu svið velferðarþjónustu urðu til í stjórnmálaá-
tökum eða málamiðlunum milli ólíkra þjóðfélagsafla á fyrri hluta aldar-
mnar. Stefán fjallar til dæmis of almennt um pólitískar forsendur velferð-
arlöggjafarinnar á fjórða og fimmta áratugnum, en alls staðar á Norður-
löndum voru gerðir „félagslegir sáttmálar" milli einkum verkalýðs- og
ösendaafla sem lögðu grundvöllinn að „norrænu leiðinni" svonefndu á
eftirstríðsárunum. Gestur Guðmundsson félagsfræðingur hefur einmitt
skoðað íslensku velferðarstefnuna frá þessum sjónarhóli. Einnig sakna ég
nanari skýringa á því af hverju atvinnuleysistryggingar komu síðar til
s°gunnar hér en í nálægum löndum.
Stefán greinir á glöggan hátt frá helstu leiðum sem vestrænar þjóðir
kafa farið í félagslegum tryggingum, forsendum þeirra, einkennum og
umfangi. Hann tekur söguleg dæmi af Þýsklandi Bismarcks, Englandi,
Bandaríkjunum og síðast en ekki síst fjallar hann um „norrænu leiðina"
(sem Stefán kallar upp á ensku „skandinavísku leiðina"). Síðan víkur
kann að sögu íslenska velferðarkerfisins og segir frá tilurð einstakra þátta,
ellilífeyris- og örorkumála, slysa-, sjúkra- og atvinnuleysistrygginga.
V^eðal annars er birtur annáll lagasetningar um félagslegar tryggingar hér
a landi allt frá lögum um styrktarsjóð handa „heilsubiluðu og ellihrumu
aiþýðufólki" árið 1890 og til samtímans.
r bókinni er gerður ítarlegri samanburður en áður hefur sést á almanna-
|ryggingum á íslandi og í öðrum löndum, og á það bæði við hina sögu-
egu umfjöllun og í lýsingu á kerfinu nú á dögum. Stefán athugar ekki að-
eins hvenær einstök svið trygginga voru leidd í lög heldur einnig hversu
víðtækar og örlátar tryggingamar voru, en slíkt hefur ekki áður verið gert
eins skilmerkilega í íslenskum verkum. Þannig sýrdr Stefán fram á að nú-
'malegar slysa-, sjúkra-, elli- og örorkutryggingar - að ekki sé minnst á
atvinuleysistryggingar - komu seinna til sögunnar og voru takmarkaðri á
s andi en í flestum vestrænum löndum. Með almannatryggingum 1947
°8in voru samþykkt 1946 en komu til framkvæmda í byrjun næsta árs)
Var komið á heildstæðu kerfi trygginga sem stóð löggjöf nágrannalanda
. l ega á sporði að því er varðar útbreiðslu tryggingarskyldu (að at-
Vmnuleysistryggingum undanskildum). Hins vegar voru bætur íslensku
ygginganna minni og skertust með hærri tekjum. Þetta fyrirkomulag tel-
r Stefán sýna að velferðarkerfið hafi grundvallast á hugmyndum Willi-
ams Beveridge, hins áhrifamikla enska hugmyndasmiðs, sem gerði tillög-
að Um réttindi og víðtæka forsjá. Hins vegar hafi tekjutenging bóta
fyrirmynd Ný-Sjálendinga skapað íslandi nokkra sérstöðu meðal
röurlandaþjóða og hefur hún haldist allt fram á þennan dag.