Saga - 2001, Blaðsíða 270

268
RITFREGNIR
lögum. Kaupmenn voru einnig áfram um að halda torgsölu í skefjum, en
hún bjó við stífar reglur um hvaða vörur mátti versla með og á hvaða dög-
um torgsölur máttu vera. í marga áratugi tókust kaupmenn einnig á við
eigendur sölutuma (sjoppa) um afgreiðslutíma og vöruframboð í slíkum
fyrirtækum. Sölutumaeigendur mynduðu sjálfir samtök 1956 og gengu 1
Samband smásöluverslana. Og svo má ekki gleyma baráttu kaupmanna
gegn kaupfélagsverslun og „innrás SÍS í smásvöluverslunina í Reykja-
vík" (bls. 58). Lýður Bjömsson greinir frá því hvemig kaupmönnum tókst
að koma í veg fyrir lóðarkaup SÍS á horni Stakkahlíðar og Miklubrautar
með liðsinni borgarstjóra árið 1954. Var stofnað sérstakt hlutfélag í þessu
skyni sem hreppti lóðina og byggði verslunarhús þar sem verslunin
Austurver og samkomustaðurinn Lídó voru starfrækt. SÍS var þó ekki af
baki dottið og hóf árið eftir rekstur kjörbúðar í Austurstræti 10, í hjarta
borgarinnar.
I kaupstöðum og kauptúnum út um landið stóð kaupmönnum stugguf
af farandsölum og segir fyrrverandi kaupmaður á Siglufirði frá mikiUi
samstöðu kaupmanna þar í bæ gegn líkum vágestum:
Svo var komið að farandsalar fengu hvergi inni með vaming sinn og
gistingu fengu þeir heldur ekki nærri Siglufirði. Við tilkynntum skatta-
yfirvöldum, bæjarfógeta og tollyfirvöldum um komu þessara manna og
hættum ekki fyrr en þeir voru hundeltir af yfirvöldum. Það fór líka svo
að þeir fóru að taka á sig krók með tímanum og sneiddu fram hjá Siglu'
firði. Við vorum svo harðir að við máttum ekki vita af aðkomumanru
með harðfisk í bænum án þess að gruna hann um farandsölu (bls. 221)-
Þessi skorinorða lýsing á framferði kaupmanna á Siglufirði minnir um
margt á fríhöndlunartímann eftir 1787 þegar íslandsverslunin var gefm
frjáls öllum innanríkismönnum að nafninu til en fastakaupmenn sátu ýfú
hlut lausakaupmanna.
Örar breytingar urðu á skipulagi og starfsháttum í viðskiptalífi lands-
manna á síðasta áratug 20. aldar. Samruni fyrirtækja færðist úvöxt, stor-
markaðir juku umsvif sín með þeim afleiðingum að kaupmaðurrnn a
hominu var í útrýmingarhættu, og skilin milli heildsölu og smásölu urðu
æ ógreinilegri. Þessi þróun ýtti undir breytingar á skipulagi verslunar
samtaka og hagsmunasamtaka í atvinnulífinu. Kaupmannasamtökin tóku
þátt í stofnun íslenskrar verslunar 1992 ásamt Félagi stórkaupmanna og
Bílgreinasambandinu, en eitt helsta markmið þeirra samtaka var að auka
samvinnu samtaka í verslun. Upp úr þessu samstarfi slitnaði 1997. Tveirn
ur árum síðar dró til tíðinda þegar ný heildarsamtök atvinnureken
voru stofnuð, Samtök atvinnulífsins. Innan þess voru sjö sérgreinasam
bönd og gerðust Kaupmannasamtökin aðilar að einu þeirra, Samtökum
verslunar og þjónustu. Síðan þá hefur minna farið fyrir Kaupmanna
samtökunum sjálfum og mega þau muna fífil sinn fegurri sem brjóstvörn
kaupmanna í landinu.