Saga - 2001, Blaðsíða 264

262
RITFREGNIR
í úttekt á almannatryggingakerfinu á síðustu áratugum metur Stefán
umfang og gæði þess með því að athuga opinber útgjöld og réttindin sem
kerfið veitir. Hann kemst að þeirri niðurstöðu að útgjöld til almanna-
trygginga og velferðarforsjár yfirleitt séu með minnsta móti á íslandi mið-
að við önnur vestræn lönd. Lág velferðarútgjöld hafa sumir skýrt með þvl
að aldraðir séu hlutfallslega fámennir á íslandi og atvinnuleysi mjög lítið.
Slíku hélt Davíð Oddson forsætisráðherra einmitt fram í utandag-
skrárumræðunni á Alþingi 1999, sem vísað er til í upphafi máls. En Stef-
án sýnir fram á að jafnvel þótt tekið sé tillit til þessara atriða er ellilífeyr'
ir minni og atvinnuleysisbætur miklu mirmi hér á landi en annars staðar
á Norðurlöndum. Að sama skapi ættu bamabætur og fjölskylduþjónusta
að vera kostnaðarsamari hér á landi en annars staðar á Norðurlöndum
vegna tíðari barneigna, en þær eru þvert á móti minni. Stefán gerir athygl'
isverða útreikninga á „örlætisstuðli íslendinga" í samanburði við nokkr-
ar þjóðir, en hann er reiknaður sem hlutfall útgjalda til almannatryggmS3
af landsframleiðslu deilt með hlutfalli helstu hópa bótaþega af fólksfjölda-
Kemur þá vel í ljós munurinn á íslandi og öðrum Norðurlöndum. „Lágur
örlætisstuðull" ásamt tekjutengingu bóta veldur því að ísland á meim
skylt við lönd á borð við Ástralíu, írland, Bretland og Nýja-Sjáland hel
ur en önnur Norðurlönd, þótt í öllum þessum ríkjum sé byggt í grun
vallaratriðum á Beveridge-kerfinu svokallaða.
Stefán lætur ekki staðar numið við að finna íslenska velferðarkerfin11
stað í samfélagi vestrænna þjóða, hann leitast einnig við að skýra sersto
þess í ljósi þeirra þriggja kenningakerfa sem notuð hafa verið til að ským
tilurð og þróun velferðarríkisins: fúnksjónalisma, hugarfarskenninga °S
stjómmála- og átakakenninga. Hann telur síðastnefndu kenningamar
gagnlegastar til að skilja og skýra sérstöðu íslands, að stjómmálabarátta
vinstriafla, sérstaklega sósíaldemókrata og verkalýðshreyfingar, hafi a
drýgstan þátt í að skapa og móta íslenska velferðarkerfið. Mótunaron ^
ferðarkerfisins eru hins vegar svo flókið og viðamikið rannsóknarsvið a^
æskilegt hefði verið að rækilegri grein væri gerð fyrir þeim en hér er g
Ég er til dæmis viss um að meiri rækt við pólitíska og félagslega hug
myndasögu íslendinga myndi þoka skilningi okkar langt fram i P
efni. fð
Hvað um það, rit Stefáns Ólafssonar er ein merkasta rannsókn sem
hefur verið á íslenska velferðarríkinu. Höfundur fléttar saman með g°
um árangri alþjóðlega fræðilega umræðu um þróun velferðarríkisms
nákvæmar athuganir á einstökum þáttum íslensku velferðarþjonus ^
ar á 20. öld svo að úr verður traust og víðfeðm rannsókn. Bókin mun
ókomin ár verða viðmið fyrir alla þá sem fást við rannsóknir a is L
velferðarríkinu. ,
Guðmundurjónsson