Saga - 2001, Blaðsíða 236

234
RITFREGNIR
ið svo víða sem staðamál teygja anga sína. Magnús hefur áður kvatt ser
hljóðs með eftirminnilegum hætti um þessi málefni. Á ég þar við ritgerðrr
hans í Sögu íslands sem birtust á 8. áratuginum: „Kirkjuvald eflist" (Saga
íslands 2. b. (Reykjavík, 1975)) og „Frá goðakirkju til biskupakirkju" (Sagn
íslands 3. b. (Reykjavík, 1978)). Mynduðu staðamálin uppistöðuna í síðari
greininni, raunar í þeim mæli að hún rúmaðist illa í yfirlitsriti á borð við
það sem Saga íslands hlýtur að vera hugsuð. Með þessum greinum lagði
Magnús af mörkum mikilsvert framlag til íslenskrar kirkjusöguritunar.
Með efnistökum sínum, heimildanotkun og rartnsóknaraðferðum tók
hann þátt í að knýja kirkjusöguna upp úr því hugmynda- og menningar'
sögulega fari sem hún hafði löngum þróast í. Þannig fjarlægðust menn þa
ímynd sem kirkjusagan hafði lengi látið sér nægja að lýsa og þokuðust
þess í stað nær raunmyndinni eða greiningu á raunverulegum aðstæðum
í íslensku miðaldakirkjunni og samskiptum hennar við efnahagslegt, fe'
lagslegt og menningarlegt umhverfi sitt. Þetta er rétt og skylt að ítreka nu,
þegar höfundur sendir frá sér höfuðverk sitt.
Vart er tímabært að meta rit Magnúsar Stefánssonar um staðamálin fyrr
en síðara bindi þess liggur einnig fyrir en í því veitir hann fyrirheit um að
tengja viðfangsefni sitt upptökum og þróun kirkju í landinu í mun víð
tækara samhengi en gert er í fyrra bindinu (sjá bls. 216). Hér skal þó lmt
ast við að varpa ljósi á verkið og þá ekki hvað síst sjálft viðfangsefni þesS
og þær skírskotanir sem það kann að hafa í áframhaldandi rannsóknum a
íslenskri miðaldasögu.
Það rannsóknarefni sem Magnús Stefánsson er einkum þekktur fyrir;
staðamálin, er ekki þröngt afmarkaður og einangraður þáttur í íslenskri
sögu eins og stundum er um akademískar rannsóknir. Þvert á móti er her
um að ræða sjálfan drifkraftinn að baki þróunar sem olli því að hin unga
íslenska kirkja þokaðist á 13. öld af stigi goðakirkju (eða höfðingjakuk]1-1'
sjá Kristni á íslandi 1. b. (Reykjavík, 2000), bls. 287-88) yfir á stig biskupa
kirkju eins og heitið á síðari ritgerð Magnúsar í Sögu íslands vísaði 1
Þessi kaflaskipti í kirkjusögunni má skoða út frá mörgum sjónarhornum-
Lengst af hefur kirkjupólitískt mat ráðið ferðinni þar sem litið hefur ver
ið svo á að krafa biskupa um aukin yfirráð yfir kirkjueignum hafi veriö
leiðing af kirkjuvaldsstefnu er falið hafi í sér kröfu um víðtækara
kirkjunnar í hinu veraldlega samfélagi - eða jafnvel vald yfir því- Vissu
lega verður að skoða staðamálin sem sérstaka útgáfu af gregoríanisma1^
um á meginlandi Evrópu og að baki þeirra býr hugmyndafræði
ocentíusar III og fleiri páfa.
Staðamálin má þó aldrei skoða einvörðungu undir þröngu
valdatogstreitunnar. Þá er e.t.v, frjórra að hafa þau til mark:
kirkjunnar sem stofnunar. Sú krafa sem kirkjunnar menn settu fr‘irn ^
staðamálimum og sá þungi sem þeir gátu beitt til að fylgja henni e
hverjum tíma virðist næsta raunhæfur mælikvarði á það stig sem k
sjónarhornl
i um þróun