Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1929, Blaðsíða 53
STJÖRNARSKIPUN OG LÖG
19
band þegna o,g stjórnanda hvíldi á
samningi þeirra á milli. Yfir báð-
nm stóðu lögin, og það voru þau,
sem lögðu báðum trúnaðarskylduna
á herðar. En jafnframt kemur
snemma fram annarskonar sam-
band milli liöfðingja og manna hans,
er byggt var algjörlega á samn-
ingi þeirra á milli. Frjálsir menn
sóru höfðingjanum eiða, lofuðu
honum hlýðni og hollustu og fylgd
sinni, einkum til herferða. Þessir
menn voru fylgdarlið höfðingjans,
hirð hans, eins og lið þetta var
nefnt á Norðurlöndum (híred eða
gesíð hjá Engilsöxum). Samband-
ið milli þeirra og höfðingjans var að
vísu gagnkvæmt trúnaðarsamband,
eins og hið almenna samband lands-
stjórnara og þegns, en miklu nánara
en það. Fylgdarlið átti allstaðar
afarmikinn þátt í þróun konung-
dæmisins. Því fjölmennara og
dyggara sem fylgdarliðið var, því
sterkari varð höfðinginn, bæði út
á, við, gagnvart öðrum höfðingjum,
og inn á við, gagnvart þegnunum.
Þannig var þessu varið jafnt í Nor-
egi sem í öðrum forngermönskum
þjóðfélögum.
Norsku liöfðingjarnir, sem til ís-
lands fluttu, höfðu átt ríki sitt og
íylgdarliö í Noregi. Landflóttinn
gjörbreytti öllum högum þeirra.
Haraldur konungur tók ríki þeirra
andir sig. Fylgdarliðið tvístraðist
og hvarf. Eignir þeirra voru gjörð-
ar upptækar. Vísan í Hávamálum
Fullar grindr
sá ek fyr Fitjungs sonum
nú bera þeir vonar völ,
svá es auðr
sem augabragð
hann es valtastr vina
á að ætlun prófessors Magnús Olsen
í Oslo við um þessi snöggu um-
skipti á högum hinna norsku höfð-
ingja, er landflótta urðu fyrir ríki
Haralds konungs. Líldegt má. nú
telja, að margir þessara stórmenna
hafi alið þá von í brjósti, er þeir
hurfu úr Noregi, að sér myndi auðn-
ast að halda áfram hinum fornu
völdum ættar sinnar í nýju landi
og undir nýjum krinigumstæðum.
En misjafnlega hafa þær vonir ræst.
Hvort þær rættust eða eigi hefir
sjálfsagt að miklu leyti verið kom-
ið undir því, hvort þeim tókst að
flytja fylgdarlið sitt með sér til
nýja landsins, eða afla sér þar nýs
fylgdarliðs, því þá sem nú hefir
fylgi manna verið einn af aðalhyrn-
ingarsteinum alls stjórnvalds. Sum-
um höföingjunum tókst þetta. Um
einn af landnámsmönnum íslands,
mann af hinni fornu konungaætt
Hörðalands, segir, að hann riði
milli búa sinna á íslandi með 80
frjálsra manna sér við hlið. Öðrum
tókst þetta ekki. Um völd hinum
síðarnefndu til handa gat ekki verið
að ræða. Þau féllu hinum fyrnefndu
og afkomendum þeirra í skaut.
Þeir urðu goðar og vald þeirra
stendur einnig að þessu leyti á
forngermönskum grundvelli.
Hin forna hugsun um hinn gagn.
kvæma trúnað höfðingjans og und
irmanna hans, varð eitt af megin-
atriðum í stjórnarskipun lýðveldis-
ins íslenska. Af því fræi, sem falið
lá í þessari hugsun, spratt lýðræði
nú tímans löngu síðar með vest-
rænum þjóðum. Á íslandi þróaðist