Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1929, Blaðsíða 262

40
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISPELAGS ÍSLENDINGA
Framfarir Kornyrkju Samlagsins
Hiö sameinaöa sölusamlag kornyrkjumanna í Canada er nú færist yfir
á sjötta áriö, er aö veröa að ákveðinni fyrirmynd, fyrir kornyrkjumenn í
öðrum ríkjum, er kornafurðir selja til ú-landa. Stofnun samlagsins cana-
diska hefir verið skoðuö sem sérstakt fyrirbrigði í verlunarsögunni. Þýðing
þess verður fyrst metin ti'l fulls þegar þess er gætt að það á uppruna sinn
í tuttugu og fimm ára uppihaldslausri baráttu af 'hálfu kornyrkjumanna i
Vestur-Canada fyrir samvinnu og verzlunarsamtökum. 1 þeirri sögu má
greina fimm stig, hvert af öðru, er auðkennir þenna þroskaferil samlaJgsins.
Byrjunarstiig'ið var það, að bændur stofnuðu smáfélög sín á meðal til
varnar yfirgangi er þeir fundu og höfðu orðið að búa við, frá hálfu hinna
voldugu og ábyrgðarlausu járnbrautar-sambanda, kornlyftufélaga og bveiti-
samkundunnar í Winnipeg. Stóðu bændafélög þessi í nánu innbiyrðissam-
bandi hvort við annað, en höfðu eina sameiginlega yfirstjórn eða Sambands-
ráð. Aðal tilraunir þessa félagsskapar, á þessum fyrstu árum, gengu í þá
átt, að fá samþyikkt ýmiskonar laiga-ákvæði, er veittu bændum frjálsari að-
gang að aðalmarkaði, og settu bveitilyftum föst fyrirmæli um flokkun hveitis,
er áður höfðu eigi þekkst, framleiðendum í hag.
Næsta sporið var stigið þegar bændur stofnuðu verzlunar samvinnufélag,
árið 1906, hið svonefnda “Kornyrkjufélag”—“Grain Growers Cotnpany,”—er
var umboðssölufélag bænda og átti sæti á Hveitikauphöllinni í Winnipeg.
Þótt lagafyrirniæli Kauphallarinnar fyrirbyðu þessu bændafélagi að jafna
hagnaðinum af verzluninni niilli þeirra er seldu korn sitt gegnum það, þá nutu
bændur samt þessa hagnaðar, er var stórkostlegur, er var jafnaður niður
sem verzlunararður milli hluthafa eða notaður til þess að auka viðskifti
félagsins út á við. Með því að komast svo snemma inn í verzlunarsam-
keppni Winnipeg niarkaðsins og hvekisölu rekstur við útlönd, öðlaðist fél-
agsskapurinn mikilsverða þekkingu á viðskiftamálum öllum.
Það sem auðkent hefir öll þsssi samtök frá því fvrsta, og allan sam-
vinnufélagsskap meðal kornyrkjumanna i Vestur-Canada, gagnvart sams-
konar félagsskap meðal bænda í Bandaríkjunum, er að hann hefir verið sam-
einaður undir eina miðstjórn, þar sem hinn hefir verið í sundurlausum og
einarug'raðum deildum, er hafa að mestu leyti fengist við kornlyftu sameignir,
heima fyrir í héraði.
Þriðja sporið var, það, að kornyrkjufélagið hóf máls á iþví að allar korn-
lyftur innan fylkjanna yrðu gerðar að þjóðeign, ásamt korngeymsluhúsum á
hafnarstöðum, er það heimtaði að Sambandsstjórnin tæki í sínar hendur og
hefði umsjón með. Fyrir þessu barðist félagið um all nokkurn tima.
Manitoba-deild allsherjar sambandsins varð það ágengt að þávcrandi fylkis-
stjórn í Manitoba ýmist keypti eða lét reisa kornl(>Ttur um allt fylkið á
kos'mað fylkisins og annaðist um rekstur þerra um tveggja ára tíma. Bætti
þetta mjög fyrir bændum en rekstUr kornlyftanna varð ekki arðsamur, hverju
sem það var að kenna. Varð tekjuhalli afar mikill. Afréði stjórnin því
að selja kornlyftukerfið allt á leigu og í hendur Kornyrkjufélagsins, er nú
færði út kvíarnar, ag gerðist kornlyRu-kaupfélag, í stað þess að vera aðeins
umboðssölufélag sem það hafði áður verið. í Saskatchewan, og seinna í
Alberta, komust á samningar milli fylkissambanda bændafélaganna og stjórn-
anna, er koniu á stofn hveitikaupa-fyrirtækjum er áður höfðu ekki þekkst,