Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1929, Blaðsíða 169
ÍSUENZKAR BÖKMENTIR EPTIR SIÐSKIPTIN
135
ins: veðurvísur, vísur um slátt,
veiðar, skiptapa, íþróttir, matvæli,
dauðdaga manna — getur hug-
kvæmni hans þá minnt á Rabelais.
Séra Hallgrímur er í þessum
kvæðum raunsær. Hann hefir gam-
an af að lýsa smáatriðum veru
leikans, eins og hann væri niður-
lenzkur málari. Hann fágar hvorki
né fegrar. Myndirnar eru grófar og
hispurslausar. Víða bregður fyrir
gleði og gamni. En yfirleitt er hann
bölsýnn. í veröldinni er engrar
huggunar að leita. Aðeins trúin á
Jesúm Krist veitir hana.
Veraldleg kvæði yrkir séra Hall-
grímur ekki betur en önnur skáld
aldarinnar, sem fremst stóðu, svo
sem séra Stefán Ólafsson. En and-
legur kveðskapur hans ber langt af.
Aðalrit hans eru Passíusáhnamir
eða “Historía pínunnar og dauðans
Drottins vors Jesú Kristí,” eins og
hann nefnir þá sjálfur. Nafnið seg-
ir til um efnið. Hann fylgir frá-
sögn guðspjallanna, og verður hvert
smáatriði honum íhugunarefni.
Djúpur innileikur einkennir sálm-
ana. Efnið er honum hjartfólgið
og hann hefir íhugað það margsinn-
is, áður en hann b'yrjar að yrkja.
Hann lifir með í því, sem hann lýs-
ir, gleðst og þjáist. Trúnaðartraust
hans á guði er fullkomið. En inni-
leikur hans er án væmni. Séra Hall-
grímur er karlmaður. Hann talar
djarfmannlega, finnur vægðarlaust
að því, sem honum þykir að, hvort
sem er hjá háum eða lágum. Á-
hugi hans á mannlífinu er mikill,
og í sálmunum kemur ljóslega fram
hin mikla mannþekking hans, enda
hafa margar línur orðið að spak-
.mælum, sem nú eru á hvers manns
vörum. Stíll Hallgríms er ekki
myndauðugur, Passíusálmarnir eru
íhugun en ekki sýn. Fegurð þeirra
er ósýnilegrar tegundar. Trúin er
djúp og rótgróin. Hún er afl, sem
gerir unnt að lifa, jafnt hvort sem
lífið er hamingja eða hörmungar.
En hún gerir líka að engu ógn
dauðans, svo sem sálmurinn “Alt
eins og blómstrið eina’’ ber vott
um — greftrunarsálmurinn, sem
sunginn er yfir moldum nærri því
hvers íslendings. Dauðanum er þar’
lýst líkt og í tréskurðarmyndum
Holbeins (Dauðadansinum), hræði -
legu, ómótstæðilegu valdi hans—en
allt hverfur það eins og skuggi fyrir
trúnni á Krist.
íslenzkur sálmakveðskapur þeirra
tíma nær hámarki sínu í Hallgrími
Péturssyni, en ræðugerðin í Jóni
Vídalín (1666—1720). Hann átti
við miklu betri kjör að búa en Hall-
grímur, naut góðrar menntunar og
varð 1698 biskup. Hann var skaps-
munamaður mikill og hinn mesti
skörungur, og kemur slíkt bæði
fram í lífi hans og ritum.
Af ritum hans eru lang merkastar
Prédikanir hans (“Jónsbók”), sem
náði slíkri hylli með þjóðinni, að
hún hvarf ekki úr sögunni, fyr en
trúarkenningar þær, sem hún hvíldi
á, urðu að víkja fyrir öðrum. Og
það mun ekki verða í efa dregið,
að yfirbragðsmeiri og mælskari
kennimaður hefir ekki lifað á ís-
landi, en meistari Jón.
Meistari Jón er vel lærður guð-
fræðingur, sem ljóst er af ritum
hans. En hugur hans beinist þó
miklu minna að trúfræði en sið •