Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1929, Blaðsíða 88

54
TIMARIT ÞJOÐRÆKNISFELAGS ISLENDINGA
vori og snéru heim að hausti; frétt-
ir um frændur og vini, sem lögðu
undir sig fjarlæg lönd og gerðust
þar höfðingjar og virðingarmenn;
herfangið: þrælar, gull, silfur,
vopn og aðrar gersemar — allt þetta
hefir flogið mann frá manni, byggð
úr byggð, lagt skáldum ljóð á var-
ir, orðið fróðum þulum frásagnar-
efni. En í þessum gróanda norræns
þjóðlífs reis ekki upp neinn nor-
rænn Herodot, til þess að festa á
bókfell frægðarverk feðranna. Brátt
fyrntist yfir atburðina og þeir féllu
í gleymsku að mestu. Það sem
menn vita með sannindum um af-
rek víkinga í Austurveg og Vestur-
veg er að langmestu leyti úr frá-
sögnum annara þjóða, þeirra, sem
urðu fyrir herskapi og ránum vík
inga. Saga heimalandanna, Nor-
egs, Danverkur og Svíþjóðar á fyrra
liluta víkingaaldar er hulin móðu.
Það fer saman, að ísland er fund-
ið og landnám hefst og Norður.
lönd koma fram í dagsbirtu sög-
unnar úr rökkri sagna og æfintýra.
Og það er ekki tilviljun. Því að ís-
lendingar einir allra norrænna
þjóða varðveittu mann fram af
manni um margar kynslóðir kvæði
og frásagnir um menn og atburði,
bæði heima og erlendis, allt þangað
til þessi vísindi voru færð í letur og
þannig forðað undan gleymsku.
Þessi fróðleiksstefna var eingöngu
íslenzk. Fyi’ir því nær minni þjóð-
arinnar ekki lengra fram í aldir en
til kynslóðarinnar, sem tók sér ból-
festu í landinu.
Ekki mun auðvelt að rekja ástæð-
ur til þess, að jafn mikið og glæsi-
legt frásagnarefni, sem hér er um
að ræða, féll í gleymsku og týndist
með Dönum, Svíum og Norðmönn-
um. Það er staðreynd, að þannig
fór. Hitt er meginatriði í þessu
máli, að íslendingar varðveittu í
minni sér um margar aldir ógrynni
af allskonar fróðleik í kvæðum og
sögum. Þeir varðveittu handa öllum
öldum sögu landsins frá upphafi, um
bygging þess, ættir landnáms-
manna, átrúnað þeirra, ríkisstofnun
og fyrstu lagasetning, allt þar til
ritöld hófst og fróðleikur þessi var
færður í letur. Jafn annt létu þeir
sér um sögu Noregs, ættlandsins,
um konunga þess og höfðingja og
afrek þeirra utan lands og innan.
Og þeir létu ekki hér staðar num-
ið; ekkert var þeim óviðkomandi,
er laut að norrænni sögu. íslend-
ingar varðveittu sögu norræna kyn-
stofnsins í Orkneyjum og Færeyj-
um. Saga Svíþjóðar á þessum öld-
um væri fátæklegri, ef íslenzkra
heimilda nyti ekki við. Danmerkur-
sögu hafa íslendingar unnið enn
meira gagn: þeir hafa fært í letur
merkileg sögurit um danska atburði,
og í annan stað hefir Saxo Gramma •
ticus stuðst mjög við íslenzkar
sagnir í hinni miklu Danasögu
sinni (Gesta Danorum), svo sem
hann lýsir sjálfur og viðurkennir
með þakklæti.
# * ¥
Fram á seinni hluta 9. aldar
skiftist Noregur í fjöldamörg sjálf-
stæð konungsríki og jarlsdæmi.
Suður í landi höfðu þá sameinast
nokkur smáríki við erfðir og hern-
að, og myndaðist þar nokkuð öfl-
ugt ríki. Þar tók við ríki á unga
aldri Haraldur hárfagri. Hann ein-