Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1929, Blaðsíða 177

ISLBNZKAR BO-KMBNTIR EPTIR SIÐSKIPTIN
143
meira en fjöldann. Hún hirðir
meira um þjóðerni en alþjóðamenn-
ingu. Hún metur meira hugsjónir
en verkleg efni. Hún kafar ofan í
hyldýpi sálarinnar, berst á vængjum
ímyndunaraflsins fyrir stormi til-
finninganna; hafnar hinu nálæga og
skýra fyrir hinu fjarlæga og óljósa,
metur siðfræðina lítils hjá trúnni.
Á íslandi ber lítið á rómantiskum
öfgum. Hugarflug rómantisku
skáldanna er minna en í ævintýrum
og riddarasögum. Og þegar ís-
lenzku skáldin fara að rómantiskum
sið aptur í tímann, verður fyrir þeim
hin íslenzka fornöld, sem er björt og
klassisk. ísland er ekki vel til þess
fallið, að vera vagga sjúklegra
drauma. Af öllu þessu má heita, að
rómantiska stefnan hafi aðeins ver-
ið til gagns á íslandi. Hún gerir
fegurðina sjálfstæða, svo að hún
þarf ekki lengur að lúta valdi nyt-
seminnar. Hún opnar hinar ieyndu
lindir, leyfir innblæstrinum rúm hjá
hagmælskunni. Hún þroskar tiL
finninguna fyrir fegurð náttúrunn-
ar, gefur skáldinu þor til að gefa
sig henni á vald, og í þeim efnum
þarf hann hvorki að afsaka sig með
nytsemi né trú framar. En heilla-
vænlegasti þáttur rómantisku stefn-
unnar á íslandi er þó ástin á þjóð-
legum efnum, sögu, máli, fornum
bókmentum, þjóðfræðum. Nú er
stigið verulegt spor til að hreinsa
tunguna og stíllinn af (þýzk)-
dönskum áhrifum, sem mjög höfðu
spilt ritmálinu um langan aldur og
sett á það óhreinan blæ. Hér kem-
ur bæði fornmálið og einkum al-
þýðumálið í sveitum til hjálpar.
Kröfur til fegurðarsmekks í skáld-
skap aukast að miklum mun, og
málið, stíllinn er nú loks metinn
eins mikils og dýrir bragarhættir.
Þess er auðvitað ekki kostur að
rekja hér frelsisbaráttu íslendinga
á þessum tíma. Hún hefst með júlí-
byltingunni 1830 og fer vaxandi allt
þetta tímabil. Alþingi, sem lagt var
niður 1800, er endurreist 1843 sem
ráðgjafarþing og á árunum 1871 og
1874 fær ísland fjárforræði og
stjórnarskrá. —Sá, sem bar höfuð
og herðar yfir alla íslendinga í þess-
ari baráttu er Jón Sigurðsson (d.
1879), sem var jafnvígur í vísind-
um og stjórnmálum, og er maður-
inn allt of fyrirferðarmikill til að um
hann sé hægt að ræða hér.
Þjóðarhagur fer að batna, en þó
ekki til verulegra muna, fyr en undir
lok þessa tímabils, að landsmenn fá
fjárforræði. Verklegar framkvæmd
ir eru engar, landið er vegalaust og
skólalaust fyrir alþýðu manna.
Landbúnaður er eins og áður aðal-
atvinnuvegur. 1850 er talið að
82% landsmanna lifi á honum, en
7% á fiskiveiði. Framfarir eru litl-
ar í þessum atvinugreinum, ræktun-
ar- og veiði-aðferðir eru eins og þær
höfðu verið öldum saman. En lands-
fólkinu smáfjölgar. 1801 er það 47
þúsund, um miðja öldina tólf þús-
undum meira, en 1880 rúm 72 þús-
und. Á verzluninni varð sú bót,
að hún er gerð alfrjáls 1854 og eykst
nú hröðum skrefum og kemst með
tímanum í innlendar hendur, en
áður voru allir kaupmenn danskir.
Sveitirnar eiga sér nú sem áður
rímnaskáld og fróða alþýðumenn.
Rímur eru ortar allt þetta tímabil,
en þær bíða hnekki, þegar ljóðskáld-