Hugur - 01.06.2008, Blaðsíða 34

32
Roger T. Ames
tilraunir til að komast á bak við hinn viðtekna „sjálfgefna" orðaforða sem leynist í
menningarlegum sjónarmiðum þeirra sjálfra.
En vandinn er heldur óárennilegri en það. Við komumst ekki hjá því að spyrja
þeirrar spurningar hvort, þegar öllu er á botninn hvolft, evrópsk tungumál, þrung-
in af skuldbindingu sinni við verundarverufræði, geti „talað“ þá ferlaheimssýn
sem liggur þessum kínversku textum til grundvallar? Getur texti eins og Daode-
jing, svo dæmi sé tekið, verið þýddur á ensku og samt sem áður miðlað tilæfluðum
boðskap sínum?
Friedrich Nietzsche hugleiðir í Handan góðs og ills hvernig tiltekin heimssýn er
inngróin þeim tungumálum sem orða hana:
Það er æði auðvelt að skýra hið undarlega ættarmót allrar indverskrar,
grískrar og þýskrar heimspeki. Þar sem tungumálin eru skyld er óhjá-
kvæmilegt vegna sameiginlegrar heimspeki málfræðinnar - en þar á ég
við hina ómeðvituðu drottnun og leiðsögn skyldra málfræðireglna - að
allt miði fyrirfram að því að einstök heimspekikerfi þróist og fylgi hvert á
eftir öðru með h'kum hætti, jafnframt því sem ótal ljón virðast í veginum
fyrir því að vissar aðrar skýringar á veröldinni geti komið fram.8
Hér er Nietzsche alls ekki að renna stoðum undir tungumálanauðhyggju - þá
hugmynd að tungumál okkar þröngvi okkur óhjákvæmilega til þess að hugsa á
ákveðinn hátt. Hann er öllu heldur að benda á þá augljósu staðreynd að tungumál
og setningabygging þeirra eru hlaðin innsýn ákveðinnar menningar í það sem
ljær mannlegri reynslu merkingu. Það er fullkomlega merkingarbært að segja að
tungumál „tali“ okkur ekki síður en við tölum tungumálið. Það fær okkur til að
hneigjast til að taka við reynslu með einum hætti fremur en öðrum og hvetur
okkur til að spyrja tiltekinna spurninga fremur en annarra.
Þegar hann veltir til dæmis fyrir sér hvernig tungumál eins og franska og þýska
urðu kynjuð („la table“ og „le soleil") segir Nietzsche að „þegar maðurinn gaf
öllum hlutum kyn taldi hann sig ekki vera að leika sér, heldur hefði hann öðlast
djúpstæða innsýn ...“.91 raun er Nietzsche sjálfur lýsandi dæmi um það vandamál
sem hann dregur fram. Maður hefur á tilfinningunni að þegar Nietzsche reynir að
gagnrýna verundarverufræði innan vestræns reynsluheims verði hann sjálfur að
styðjast mjög við málskrúð og myndhvörf einmitt vegna þess að tungumálið sem
hann beitir til að reyna að tjá nýjar hugmyndir sínar heftir hann, neyðir hann til
málamiðlana og svíkur hann jafnvel.
Nokkru styttra er síðan hinn virti Kínafræðingur Angus Graham dró þá álykt-
un að þegar fornkínverska tjáir viðburðaflæði hinnar kínversku yi-heimsfræði
„komi setningabygging fomkínversku okkur fyrir í heimi ferla sem við hljótum
8 Friedrich Nietzsdie, Handan gdðs og ills. Forleikur að heimspeki framtiðar, Þröstur Ásmundsson og
Arthúr Björgvin Bollason þýddu (Reykjavík: Hið íslenzka bókmenntafélag, 1994 [1886]), §20, s.
110-111.
9 Friedrich Nietzsche, Morgenröthe. Gedanken úber die moralischen Vorurtheile, Kritische Studien-
ausgabe 3, ritstj. Giorgio Colli og Mazzino Montinari (Berlín og New York: Walter de Gruyter,
1988 [1881]), §1:3, s. 19.