Hugur - 01.06.2008, Síða 35

Heimhvörf hnattvæðingar og uppstreymi menninga
33
að spyrja um ...,,hvaðan“? og einnig, afþví að heimur þessi er á stöðugri hreyfingu,
„á hvaða tíma“?“10
Hvernig getum við tekið á þessu bili milli tungumála og þeirrar heimssýnar
sem falin er í þeim? Ef Ludwig Wittgenstein hefur rétt fyrir sér með þeirri til-
gátu að „takmörk tungumáls okkar eru takmörk heims okkar“ þá má vera að við
þurfum einfaldlega á meira tungumáli að halda. Með því að þróa með okkur
blæbrigðaríkan skilning á forngrískum orðaforða — logos, nous,phusis, kosmos, eidos,
alethea og svo framvegis — getum við komist aftur fyrir Descartes og að vissu
marki lesið forngríska texta á forsendum þeirra sjálfra og á fágaðri hátt. Með því
að mynda og tileinka okkur orðaskrá yfir heimspekileg lykilhugtök sem kínversku
textarnir vefjast utan um öðlumst við betri færni í að staðsetja þessa megintexta
innan þess vitsmunalega landslags sem tilheyrir þeim sjálfum.
Það sem heimspekilegir túlkendur þurfa að taka sér fyrir hendur er að auka
næmi nemenda í kínverskri heimspeki fyrir þeim óvenjulegu grundvallarforsend-
um sem valda því að sú údegging á veröldinni sem tjáð er í kínverskri heimspeki
er svo frábrugðin okkar. Það eru þessar forsendur sem móta hinn heimspekilega
orðaforða og setja merkingu hans skorður. Eru þessar almennu forsendur eðlislæg-
ar og óbreytanlegar? Að sjálfsögðu ekki, en þar með er ekki sagt að við getum gert
menningarlegan samanburð án þess túlkunarfræðilega næmis sem forðar okkur
frá hættum menningarlegrar smættarhyggju. Þegar dregnar eru upp údínur þess
samhengis sem túlkunin fer fram innan er aðeins ein nálgun hættulegri en sú að
greina slíkar alhæfingar og hún er, satt best að segja, að gera það ekki. Túlkendur
sem bregðast í því að vera sjálfsmeðvitaðir og taka eðlilegt tillit til eigin gadamer-
ískra „for-dóma“ með þá afsökun að vopni að þeir styðjist við einhverja „hlutlæga"
orðabók sem reynist vera sjálf sterklega lituð af menningarlegri hlutdrægni, þegar
allt kemur til alls, gera sig ekki einungis seka um einföld heldur tvöföld svik
gagnvart lesendum sínum. Rétt eins og sérhver kynslóð velur úr hugsuðum fyrri
alda, miðlar þeim áfram og endurmótar þá samkvæmt eigin ímynd, þá endurmet-
ur sérhver kynslóð hin klassísku meginrit veraldarheimspekinnar í samræmi við
eigin þarfir. Eins og hverjir aðrir erum við óhjákvæmilega fólk tiltekins tíma og
staðar. Þessi sjálfsmeðvitund skrumskælir ekki heimspekihefð Kína heldur rennir
einmitt stoðum undir grundvallarforsendur hennar.
Þar að auki hefúr ensk-evrópsk heimspeki lagt aukna áherslu á túlkandi orða-
forða í seinni tíð, en það hæfir enn betur tjáningu kínverskra sjónarmiða. I stað
hins hefðbundna tungumáls sem grundvallað er í verundarheimssýn er nú í ríkari
mæli beitt orðaforða ferla og breytinga. Innan vestrænnar heimspekihefðar hefúr
nýleg áhersla á ferli, sem tengist heimspekingum á borð við Whitehead, Bergson
og nú fyrir skemmstu endurkomu klassíska ameríska pragmatismans, orðið að
viðvarandi gagnrýni á verundarverufræði og þá tvíhyggjuheimssýn sem hún felur
í sér.
Meginstefna hefðbundinnar tvíhyggjuheimssýnar er í átt til „lokunar" fyrir til-
stilli hugmynda á borð við frelsun, sáttargjörð og eftirsókn eftir fúllvissu sem
IO A.C. Graham, Studies in Chinese Philosophy and Phi/osophical Literature (Albany: SUNY Press,
1990), s. 360-411.