Hugur - 01.06.2008, Blaðsíða 81

Stokkar og steinar Platons
79
Hippías lendir í vandræðum. Fyrst velur hann fyrri kostinn: hið viðurkvæmilega
er það sem lætur hluti virðast fagra. Þessu hafnar Sókrates, því hann vill vita hvað
lætur hluti vera fagra. Þá leggur Hippías til (29403-04):
En Sókrates, hið viðurkvæmilega lætur hluti bæði vera og virðast fagra,
þegar það er nærri. - [Sókrates:] Það er þá ómögulegt fyrir þá hluti sem
eru raunverulega fagrir að virðast ekki vera fagrir, fyrst það sem lætur þá
virðast fagra er nærri? - [Hippías:] Það er ómögulegt. - [Sókrates:] Þá
skulum við samþykkja þetta, Hippías: allt það sem er raunverulega fag-
urt (bæði siðir og sýslur manna) sýnist bæði og virðist öllum vera fagurt
alltaf? Eða hið gagnstæða: þetta er óþekkt og meiri miskh'ð og deilur
eru um það en nokkuð annað, bæði í einkamálum milli einstaklinga og
opinberlega milli ríkja? - [Hippías:] Frekar hið síðara, Sókrates: þetta
er óþekkt. — [Sókrates:] Sú væri ekki raunin ef sýnd fegurðarinnar hefði
bæst við það. Og hún hefði bæst við ef hið viðurkvæmilega væri fagurt
og léti hluti ekki aðeins vera fagra heldur einnig virðast fagra. Þannig
væri hið viðurkvæmilega (geri það hluti fagra) hið fagra sem við leitum
en ekki það sem léti hluti virðast fagra. Eða, sé hið viðurkvæmilega það
sem lætur hluti virðast fagra, þá væri það ekki það fagra sem við leitum.
Því að það lætur hluti vera fagra, en eitt og sér gæti það ekki látið hluti
bæði virðast og vera fagra, né gæti það nokkuð annað.
Ljóslega má nota þessi orðaskipti til að skýra frummyndina sem Platon fynnir til
sögunnar síðar, þ.e. í Fœdoni. Það er ljóst að sögnin fainespai merkir virðast vera,
enda kemur nafnhátturinn skýrt og greinilega fram. Hitt er að þeir félagar segja
að fólk greini á um hvað sé fagurt, sem jafngildir því að hlutir virðist sumum fagrir
en öðrum ekki. Enn fremur á þessi deila að sýna að það sé óvitað hvaða hlutir séu
fagrir. En það væri ekki óvitað ef hlutir virtust óbrigðullega vera fagrir. Þess vegna
er vitað að hlutur er fagur ef hann virðist óbrigðullega vera fagur. Þetta er sama
hugmyndin og í Fœdoni.
Frummyndir og skynhlutir hafa óh'ka stöðu gagnvart þekkingunni. Platon telur
að við höfum þekkingu á frummyndum vegna þess að þær virðast óbrigðullega
vera eins. Þessa þekkingu höfum við ekki á skynhlutum, af því þeir virðast ýmist
vera svona eða ekki svona. Þá eru frummyndir þekkjanlegar, en skynhlutir ekki.
Þessi greinarmunur er þekkingarfræðilegur en ekki verufræðilegur.
Þessa túlkun má hafa í huga við lestur eins allra mikilvægasta kafla Ríkisins, þar
sem þekkingarfræðilegur greinarmunur frummynda og skynhluta er viðfangs-
efnið. I línum 47639-480313 reynir Sókrates að sannfæra unnendur sjónarspils
um að frummyndir séu til. Hann hefur þegar gert greinarmun á þessu fólki og
heimspekingum sem trúa því að til séu frummyndir (eins og hið fagra sjálft) sem
eru aðskildar skynhlutum (svo sem fögrum hlutum). Unnendur sjónarspils hafa
skoðanir, en heimspekingar hafa þekkingu.39 Síðan segir hann og gerir grein fyrir
hugmynd sinni um veruleikann (47733-4):
39 Um sálargáfiirnar þekkingu og skoðun í Rikinu, og svo viðföng þeirra, sjá Hintikka (1973: 9).