Hugur - 01.06.2008, Page 82

8o
Svavar Hrafn Svavarsson
það sem er algerlega [/'] er algerlega þekkjanlegt [sem T7], en það sem er
engan veginn [T7] er algerlega óþekkjanlegt [sem F\.*°
Mikilvægi þekkjanleikans er algert; það sem er þekkjanlegt er það sem er raun-
verulegt. Sókrates útskýrir síðan hvað hann hefur í huga með skoðun, hvernig hún
sé frábrugðin þekkingu og fáfræði (477^6-7806). Sálargáfurnar sem fást við hið
þekkjanlega og óþekkjanlega eru þekking og fáfræði. Þessi tenging sálargáfna og
viðfanga þeirra alhæfir um tengsl þekkingar og viðfangs hennar, sem er veruleik-
inn eða veran sjálf. Platon segir okkur að til sé millistig þess sem er F og þess sem
er ekki F. Þetta er það sem er bæði F og ekki-7% en ekki einvörðungu annað. Þetta
er samtímis F og ekld-7% á hlutdeild í veru og óveru (ekki-veru) og verður ekki
frekar nefnt eitt en annað. Sálargáfan sem fæst við þetta millistig er skoðun (og
skynjun). Viðfang hennar er aðskilið viðfangi þekkingar.
Þegar hér er komið sögu veltir Sókrates því fyrir sér hvað hann eigi að segja við
unnanda sjónarspils, nóminalistann, sem trúir því ekki að hið fagra sjálft sé til,
heldur aðeins að til séu margir fagrir hlutir (47807-7907). Aftur notar hann sögn-
ina fainesþai, en hér án nafnháttar eða lýsingarháttar, og skilur hana því eftir mál-
fræðilega óljósa (óh'kt því sem hann gerði í Fædoni, Samdrykkjunni og Hiþpiasi
meiri):
„Skyldi nú, öðlingur," munum við spyrja hann, „einhver þessara mörgu
fögru hluta ekki virðast ljótur? Eða einhver ranglátur meðal hinna rétt-
látu og ófrómur meðal hinna frómu?“ - Nei, sagði hann [Glákon], jafn-
vel fagrir hlutir virðast nauðsynlega líka ljótir og eins með hitt sem þú
spyrð um. - [Sókrates:] Hvað um hina mörgu tvöföldu hluti? Virðast þeir
nokkuð síður hálfir en tvöfaldir? - [Glákon:] Ekkert síður. - [Sókrates:]
Og ber stórum hlutum og smáum, léttum og þungum, nokkuð frekar
þessar nafngiftir en hinar gagnstæðu? - Nei, sagði hann [Glákon], hvert
þeirra mun alltaf hafa hvorttveggja til að bera.
Lesum við þessi orðaskipti í ljósi rökfærslunnar í Fædoni, þá liggur beinast við að
túlka Platon svo: Hinir mörgu fögru hlutir virðast brigðullega vera fagrir og ljótir,
allt eftir sjónarhorni og aðstæðum; þeir virðast ekki óbrigðullega vera fagrir. I ljósi
þessa þekkingarfræðilega eiginleika hinna mörgu fögru hluta spyr Sókrates um
verufræðilega stöðu þeirra (479^9-10).
Hvort er nú hver hinna mörgu hluta fremur það sem sagt er að hann sé
eða ekki það?
Svarið er þekkingarfræðilegt og vísar til skilningsgáfu okkar (479011-05):
Þeir h'kjast, sagði hann, þessum tvíræðu gátum sem sagðar eru í veislum
40 Um réttlætingu fyrir þessu orðalagi, þ.e. að skilja vera sem vera eitthvad, sjá Vlastos (1981
[1973/1965]: 62-63). í tilvitnunum úr Ríkinu er eilítið brugðið út af þýðingu Eyjólfs Kjalars Emils-
sonar.