Hugur - 01.06.2008, Page 95

Skilið á milli
93
Það sem liggur þar að baki er að sannleikur sé afstæður þegar ákveðnar gerðir
eiginleika eiga í hlut. Seinni leiðin hvílir hins vegar ekki á afstæðum sannleika
og sumir hafa talið hana ófæra til að gera grein fyrir huglægum eiginleikum.
Samkvæmt samhengishyggjunni er sannleikurinn um eiginleika á borð við fyndni
nefnilega ósköp venjulegur og staðreyndirnar eru h'ka ósköp venjulegar. Það að
skemmtiþátturinn sé fyndinn-fyrir-Gvend er satt á sama hátt og það er satt að
skemmtiþátturinn hafi verið 28 mínútur að lengd. Hvernig á fyndni þá að geta
verið frábrugðin lengd að einhverju leyti sem skiptir máli? Hvað gerir hana að
huglægum eiginleika ef sannleikurinn um hana er sams konar og sannleikur um
hlutlæga eiginleika og staðreyndirnar um hana eru hlutlægar á sama hátt og stað-
reyndir um lengd?
Það sem ég hyggst skoða betur hér er hvort afstæði sannleika eða staðreynda sé
nauðsynleg forsenda þess að eiginleikar geti verið huglægir. Eg læt það liggja milli
hluta hvort afstæðishyggja geti gengið upp. Það sem ég vil skoða er hvort hægt
sé að komast af án hennar þegar huglægir eiginleikar eru annars vegar. Nánar
tiltekið ætla ég að færa rök fyrir því að samhengishyggja um fyndni þurfi ekki
að útiloka að fyndni sé huglægur eiginleiki í þeim skilningi að hlutir séu fyndnir
vegna þess að einhver telur þá fyndna.
Huglægur eiginleiki er eiginleiki sem hlutur hefhr í krafti þess að tiltekin hug-
læg afstaða sé til staðar, þ.e. sú afstaða að hluturinn hafi eiginleikann. Þetta er það
sem greinir huglæga eiginleika frá hlutlægum. Ég tel að mögulegt sé að varð-
veita þessa sérstöðu jafnvel þótt gengið sé út frá samhengishyggju og þar með
því að villulaus ágreiningur sé óhugsandi. Huglægnin hvílir ekki á því að villulaus
ágreiningur sé mögulegur.
Ef fyndni er aðstæðubundin getur skemmtiþátturinn eins og áður segir ekki
bara einfaldlega verið fyndinn heldur getur hann aðeins verið fyndinn-fyrir-
Gvend, fyndinn-fyrir-Siggu o.s.frv. Þarna blandast enginn afstæður sannleikur
inn í. Það er ekki afstætt við sjónarhorn hvort þátturinn hefur eiginleikann að
vera fyndinn-fyrir-Gvend. Þátturinn hefur þennan eiginleika og því getur eng-
inn hafnað, nema þá Gvendur sjálfiir. Gudda getur bent á að þátturinn hafi ekki
eiginleikann fyndinn-fyrir-Guddu en það hefur engin áhrif á það hvort hann er
fyndinn-fyrir-Gvend.
En lítum nú á hvað það er sem gerir það að verkum að þátturinn er fyndinn-
fyrir-Gvend. Það hlýtur að vera hugarástand Gvendar. Skemmtiþátturinn hefur
eiginleikann fyndinn-fyrir-Gvend í krafti þess að Gvendur hefur þá afstöðu til
hans að hann sé fyndinn. Það er þannig hugarástand Gvendar sem gerir það að
verkum að þátturinn hefur þann eiginleika að vera fyndinn-fyrir-Gvend. Er það
ekki einmitt það sem þarf til að gera eiginleikann huglægan?
Berum þetta aðeins saman við þá greinargerð sem afstæðishyggja um fyndni
getur gefið. Samkvæmt henni er skemmtiþátturinn títtnefndi bæði fyndinn og
ófyndinn í senn þar sem Gvendur telur hann fyndinn og Gudda telur hann
ófyndinn og sjónarhorn þeirra beggja eru jafnrétthá. Hugmyndin er svo sú að
þetta einkenni huglæga eiginleika. En hvaðan kemur huglægnin? Hún virðist
ekki felast í afstæði sannleikans sem sh'ku og það ætla ég að sýna fram á með því