Hugur - 01.06.2008, Síða 165

HuGUR | 20. ÁR, 2008 | S. 163-171
Ritdómar
Frelsi, hamingja, femínismi
Róbert H. Haraldsson, Salvör Nordal og
Vilhjálmur Arnason (ritstj.): Hugsað með
Mill. Háskólaútgáfan 2007.167 bls.
Tvö hundruð árum eftir að breski heim-
spekingurinn John Stuart Mill kom í
heiminn, árið 2006, var fjallað um heim-
speki hans á tveimur málþingum hér-
lendis, annað við Háskóla Islands og hitt
við Háskólann á Akureyri. Bókin sem hér
er til umræðu leit dagsins ljós ári seinna
og inniheldur níu greinar sem byggjast á
erindum af málþingunum, auk þess sem
tíundu greininni var bætt við um viðtökur
Mills á íslandi.
Titill bókarinnar, Hugsað með Mill, gef-
ur strax til kynna að greinarnar fjalli ekki
beinh'nis um Mill, helstu verk hans eða
heimspeki. Þess í stað er látið að því hggja
að höfundar stilli sér upp við hhð Mills,
leitist við að setja sig inn í hugarheim hans
með nálgun vinar eða kunningja, þess sem
er óhræddur við að gagnrýna þegar við
á og hrósa þegar svo ber undir. Þessi til-
finning lesandans styrkist strax á fyrstu
blaðsíðu formálsorðanna þar sem grein-
arnar em sagðar „eiga [...] í samræðu við“
helstu rit Mills. (7) Að þessu leyti kemur
ekki á óvart að Hugsað með Mill er gefin út
í sama bókaflokki og Hugsað með Páli, sem
einnig byggist á afmælismálþingi, en þar
vom höfundar einmitt beðnir að ,,pæl[a]
í Páh“ Skúlasyni og „takast á við það sem
hann hef[ur] skrifað".1
I bókinni er að vísu hvergi drepið á at-
hyghsverðar hugmyndir Mills í vísinda-
heimspeki, rökfræði og þekkingarfræði.
Þarf þó enginn að efast um gífurleg áhrif
Mihs í þeim efnum enda er bók hans A
System of Logic hiklaust meðal merkustu
og áhrifamestu raunhyggjurita sögunn-
ar.2 En þegar lagt er út á jafn víðan vöU
og heimspeki MiUs er verður ekki hjá því
komist að hluti hennar verði útundan og
að þessu sinni einbeita höfúndar sér að
siðfræði og stjórnmálaheimspeki MUls.
Þar með tapast að vísu mildlvægur þáttur
í hugsun MUls sem í raun er samofin sið-
fræðinni og stjórnmálaheimspekinni.3 Þá
hefði þetta þrengda umfang bókarinnar
að ósekju mátt koma fram í titli eða í það
minnsta á bókarkápu. Á hinn bóginn er
það rétt sem segir í formálanum að með
tímanum hafa siðfræði- og stjórnmála-
heimspekirit MiUs fengið sífellt meira
vægi, bæði meðal heimspekinga og al-
mennings. Það á ekki síst við um Fre/sið,
Nytjastefnuna og Kúgun kvenna, sem öU
hafa verið gefin út í íslenskri þýðingu hjá
Hinu íslenska bókmenntafélagi.
Langflestar greinarnar í Hugsað með
Mill fjalla um þessi þrjú rit MiUs og
gera það á hnitmiðaðan og aðgengUegan
hátt. Greinarnar eru þannig einskonar
leiðsögn þeirra sem til þekkja um þessar
þrjár sveitir í hugarlendum MUls. En um
leið og bókin er í þessum skilningi skoð-
unarferð um hugsun MUls inniheldur
hún líka tUraunir til að kanna ný lönd og
fara ótroðnar slóðir. Það tekst með ágæt-
um hjá mörgum höfundum og yfirleitt
verður úr þessu ágæt blanda miUi þess að
útskýra hugmyndir MUls og hugleiða út
frá þeim. Þá er mikUs virði fyrir fræðUega