Læknablaðið : fylgirit - 01.12.1983, Side 23

21
bókmennta sakir sérkennilegrar frásagnaraðferð-
ar, glöggskyggni þeirra á mannlegt eðli og rökræns
samhengis við raunveruleikann. Lýsingar þeirra á
mannlegu hátterni eru í jafn góðu gildi enn þann
dag í dag og fyrir 700 árum þegar þær voru saman-
settar.
Frásagnaraðferð í íslendingasögum er að því
leyti sérstæð, að sálarlífi manna er þar lýst frá
ströngu atferlissjónarmiði. Höfundarnir láta per-
sónumar lýsa sér í tali, látæði og athöfnum, en skýra
nær aldrei beinum orðum frá innra hugarheimi.
Þeir lýsa einungis þeim athöfnum og orðum sem
augun fá séð og eyrun heyrt, líkt og gerist á
kvikmyndatjaldi, og af þeim verður lesandinn að
ráða þær hugsanir og tilfinningar sem inni fyrir
búa. Annað sérkenni íslendingasagna felst í þeirri
tilhneigingu höfundanna að láta persónuleika
manna haldast svo til óbreyttan í allri sögunni.
Sérhver sögupersóna virðist vera ánetjuð fast-
mótuðu viðbragðakerfi og hvorki reynsla né skóli
lífsins fá þar nokkru um breytt. Þetta viðhorf ber
þó engan veginn vott um kyrrstætt sálarlíf, því að
lýsingar á atferli manna eru öllu fremur i ætt við
þann hugsunarhátt, sem kallaður er dynamiskur
nú á dögum. Sérhvert sálrænt atferli leiðir af öðru í
nokkurn veginn rökrænu samhengi, en innan
þeirrar umgerðar sem persónuleikinn afmarkar.
í íslendingasögunum birtast allvíða lýsingar á
geðrænum truflunum og uppkomu þeirra í mann-
legum samskiptum, rétt eins og höfundarnir líti á
þær sem sjálfsagðan hlut í tilverunni. Geðrænar
truflanir eiga sér þar ávallt rökræn tildrög, og
lýsingar á ytra atferli þeirra samræmast nánar þeim
klinisku myndum sem þekktar eru í geðlæknis-
fræðinni nú á dögum og gefa jafnframt vísbendingu
um innra eðli þeirra. Frásögnin er að sönnu stutt og
gagnorð, en því meira felst í hverju orði og enn
meira má lesa á milli línanna. Þar að auki lumar
frásögnin oftast á útfarinni kímni, sem einnig tekur
til lýsinga á hvers konar sjúkleika. Höfundarnir sjá
ávallt tilveru mannsins í skoplegu ljósi, jafnvel þar
sem alvara er á ferðum.
Kunnasta lýsing á geðrænum sjúkleika í íslend-
ingasögum er frásögnin af þunglyndi Egils Skalla-
grímssonar eftir missi Böðvars, sonar síns. í Egils
sögu er atburðarásinni lýst á eftirfarandi hátt:
„En svá er sagt, þá er þeir settu Böðvar
niðr, at Egill var búinn: Hosan var strengð
fast að beini. Hann hafði fustanskyrtil
rauðan, þröngvan upphlutinn ok láz at síðu.
En þat er sögn manna, at hann þrútnaði svá,
at kyrtillinn rifnaði af honum ok svá hos-
urnar. En eftir um daginn lét Egill ekki
upp lokrekkjuna. Hann hafði þá ok engan mat
né drykk. Lát hann þar þann dag ok nóttina
eftir. Engi maðr þorði at mæla við hann.
En inn þriðja morgin, þegar er lýsti, þá
lét Ásgerðr skjóta hesti undir mann, - reið
sá sem ákafligast vestr í Hjarðarholt -, ok
lét segja Þorgerði þessi tíðindi öll saman,
ok var þat um nónskeið, er hann kom þar. Hann
sagði ok þat með, at Ásgerðr hafði sent henni
orð at koma sem fyrst suðr til Borgar. Þorgerðr
lét þegar söðla sér hest, ok fylgðu henni tveir
menn. Riðu þau um kveldit ok nóttina, til
þess er þau kómu til Borgar. Gekk Þorgerðr
þegar inn í eldahús. Ásgerðr heilsaði henni
ok spurði, hvárt þau hefði náttverð etit.
Þorgerðr segir hátt: „Engan hef ek náttverð
haft, og engan mun ek fyrr en at Freyju. Kann
ek mér eigi betri ráð en faðir minn. Vil ek
ekki lifa eftir föður minn ok bróður".
Hon gekk at lokhvílunni ok kallaði: „Faðir
lúk upp hurðinni, vil ek, at vit farim eina leið
bæði“. Egill spretti frá lokunni. Gekk
Þorgerðr upp í hvílugólfit ok lét loku fyrir
hurðina. Lagðist hon niðr í aðra rekkju er
þar var. Þá mælti Egill: „Vel gerðir þú, dóttir,
er þú vill fylgja feðr þínum. Mikla ást hefir
þú sýnt við mik. Hver ván er, at ek mun lifa
vilja við harm þenna?“ Síðan þögðu þau um
hríð. Þá mælti Egill: „Hvat er nú, dóttir,
tyggr þú nökkur?“ „Tygg ek söl“ segir hon, „því
at ek ætla að mér muni þá verra en áðr. Ætla
ek ella, at ek muna of lengi lifa“.
„Er þat illt manni?“ segir Egill.
„Allillt“, segir hon, „villtu eta?“.
„Hvat mun varða?“ segir hann.
En stundu síðar kallaði hon ok bað
gefa sér drekka. Síðan var henni gefit
vatn at drekka. Þá mælti Egill: „Slíkt
gerir at, er sölin etr, þyrstir æ þess at
meir“. „Viltu drekka faðir?“ segir hon.
Hann tók við ok svalg stórum, ok var þat í
dýrshomi. Þá mælti Þorgerðr: „Nú erum vit
vélt. Þetta er mjólk“. Þá beit Egill skarð
ór horninu, allt þat er tennr tóku, ok kast-
aði hominu síðan. Þá mælti Þorgerðr: „Hvat
skulum vit nú til ráðs taka? Lokit er nú þessi
ætlan. Nú vilda ek, faðir, at við lengðim
líf okkart svá at þú mættir yrkja sem síðan