Læknablaðið : fylgirit - 01.12.1983, Síða 30

28
SAMBAND SAMFÉLAGSLEGRA ÞÁTTA
OG VINNU
Geðheilbrigðisþjónusta er einn sá þáttur samfé-
lagsins er hvað mestu skiptir fyrir geðsjúka. Lögð
hefur verið áhersla á gildi starfsþjálfunar, félags-
legrar endurhæfingar (46, 47, 48, 7), félagslegs
stuðnings (49, 50), fjölskylduráðgjafar (51, 52) og
aðstoðar þegar upp koma skyndilegir erfiðleikar
(46,51).
Lengd spítalavistar, bæði fyrstu innlagnar og
samanlagðra innlagna, er í tengslum við starfsgetu
eftir útskrift (20, 53, 21, 38, 22, 19). Lengd dvalar
á spítala er komin undir fjölda þátta og margra
annarra en beinlínis veikindanna, t.d. stjórnunar-
legra þarfa spítalans (54), meðferðarhugmyndum
starfsliðs (55, 56) og hve sjúklingur býr langt frá
spítalanum (57, 58). Spítalavist getur skaðað, t.d.
með því að rjúfa tengsl sjúklings við félagslegt um-
hverfi hans og gera stofnunina að því félagslega
umhverfi sem sjúklingi verður nákomnast. Löng
spítalavist er í ákveðnu sambandi við lakari út-
komu (59, 58, 60). Áhersla á göngudeildarmeð-
ferð og stuttar spítalainnlagnir með fljótri útskrift
út í samfélagið og til vinnu ættu því að leiða til betri
stundunar atvinnu. Þó hefur komið í ljós að fyrr-
verandi sjúklingar sem útveguð var vinna meðan
þeir voru á sjúkrahúsinu entust styttra í vinnu en
þeir sem fengu vinnu eftir útskrift með aðstoð vina,
eftir auglýsingu eða gegnum atvinnumiðlun. Lík-
legasta skýringin á þessu var talin sú að þeir sem
fengu vinnu sína á sjúkrahúsinu færu að vinna of
snemma (31).
Margt fólk skammast sín fyrir að hafa þurft að
leggjast inn á geðsjúkrahús (10) og flestir útskrif-
aðir sjúklingar forðast að minnast á geðsjúkrasögu
sína við væntanlega vinnuveitendur (61, 14).
Nokkur rök hníga að því að vinnuveitendur séu
ragir við að ráða í vinnu fólk með sögu um geð-
sjúkdóm (61, 62) þótt reyndar hafi sumar athug-
anir bent til þess að vinnuveitendur séu almennt
tilbúnir að ráða til starfa fyrrverandi geðsjúklinga
(63, 14). í samkeppni við aðra umsækjendur er þó
líklegt að fyrrverandi geðsjúklingar standi höllum
fæti (42).
Ákveðið samband er milli stundunar atvinnu og
stéttar og eru sjúklingarúr lægri stétt ólíklegri til að
stunda atvinnu eftir útskrift af geðdeild (42). Að
einhverju leyti má gera ráð fyrir að þetta samband
stéttar og atvinnu skapist af því að samspil ein-
staklinga, fjölskyldna og samfélagsins, þar á meðal
geðheilbrigðiskerfisins og atvinnurekenda, sé
mismunandi eftir stétt. Þó veldur líklega meiru að
röðun í stétt ákvarðast að verulegu leyti af atvinnu
og sá sem er lítt hæfur í vinnu er því líklegur til að
vera í lægri stétt.
Að lokum er ýmislegt sem bendir til þess að
starfsumhverfi tengist geðheilsu. Lélegur aðbún-
aður við vinnu, leiðinleg, tilbreytingarlaus vinna,
vaktavinna, skortur á sjálfstæði og skortur á upp-
lýsingum um sjálfan sig frá öðrum, óljós hlutverk
og mótsögn í hlutverkum, hafa verið sýnd tengjast
lakari geðheilsu (64). Atvinna manns hefur áhrif á
skynjun hans, gildismat og hugsanagang (65). Allir
þessir þættir valda sjálfsagt nokkru um hvernig til
tekst um þátttöku fyrrverandi og núverandi geð-
sjúklinga í atvinnulífinu.
LOKAORÐ
Starfshæfni og atvinnustundun núverandi og fyrr-
verandi geðsjúklinga er komin undir fjölda þátta,
spunnum úr einstaklingsbundnum sérkennum,
fjölskyldulífi og félagslegu umhverfi. Bestar
vinnuhorfur við útskrift af geðdeild ætti sá að hafa
sem fyrir innlögn hefur stundað vinnu samfleytt, er
í hjónabandi, er fyrirvinna heimilis síns, er vel
menntaður, í góðu starfi og hefur ekki þurft að
vera nema stutt á spítalanum. Verstar atvinnu-
horfur hefði hinn sem áður hefur stundað vinnu
stopult, er einhleypur, býr hjá foreldrum er sjá fyrir
honum, hefur litla menntun og heldur lélegt starf
og hefur verið langdvölum á sjúkrahúsi. Slíkum
sjúklingi þarf að sinna sérstaklega í þessu tilliti því
geðsjúkir þurfa að vinna af sömu ástæðum og aðrir,
vegna peninganna og ánægjunnar.
SUMMARY
Mental disorder and work participation.
This paper gives a short overview of work dysfunction
and mental disorder. The importance of the problem of
work dysfunction is clarified and the problems of its
measurement are discussed. Symptomatology and other
individual factors, as well as family and social factors and
their correlation with work functioning are discussed.
The factors prognostic for good work functioning after
discharge from hospital are good pre-illness work
functioning, beeing married, having the role of a
provider, good education, high social class and short
total hospitalization.
HEIMILDIR:
1. Krupinski, J., Stoller, A., Meredith, E. Sociopsychi-
atric study of schizophrenia: The follow-up. Aust.
N.Z.J. Psychiatry 1971; 5; 140-55.
2. McPartland, T.S. and Richart, R.H. Social and
clinical outcomes of psychiatric treatment. Arch.
Gen. Psychiatry 1966; 14; 179-84.
3. Cross, K.W., Harrington, J.A., and Mayer Gross,