Læknablaðið : fylgirit - 01.12.1983, Síða 34

32
sjúkdóma, heldur aðeins mikilvægt hjálpartæki,
sem getur þó stundum skipt sköpum að því er
varðar árangur. Gagnrýni á geðlyfjameðferð hefur
orðið ótrúlega rúmfrek í fjölmiðlum á seinni árum
og svo virðist sem mörgum hafi gleymst sá geysilegi
ávinningur sem geðlæknisfræðin hlaut með til-
komu þessarar meðferðartækni. Enda er það svo,
að þeir sem háværast gagnrýna lyfjameðferð við
geðveiki eru svo ungir að árum, að þeir hafa ekki af
eigin raun kynnst geðdeildum spítalanna fyrir upp-
haf þessarar meðferðar. Þeir sem á hinn bóginn
hafa þennan mun í fersku minni, draga ekki gagn-
semi geðlyfjanna í efa, þótt annmarkar ýmissa
þeirra séu öllum ljósir.
EFNIVIÐIJR OG AÐFERÐIR
Ákveðið var á ársþingi Skandinavisk selskab for
psykofarmakologi í mars 1981 að framkvæma
þverskurðarrannsókn á sem flestum geðstofnun-
um á Norðurlöndum til að kanna tíðni hinna ýmsu
hjáverkana geðlyfja, einkum neuroleptica. Mark-
miðið var í fyrsta lagi að afla kerfisbundinna víð-
tækra upplýsinga um tíðni, alvarleika og varan-
leika ýmissa hjáverkana geðlyfja, sérstaklega
neuroleptica, og fá fram hugsanlegt samband við
meðferðartíma, lyfjategund, skömmtun, kyn, ald-
ur o.s.frv.
I öðru lagi var markmiðið að þróa hentugt
skráningarkerfi fyrir helstu hjáverkanir slíkra lyfja
til notkunar í daglegri vinnu, sérstaklega við lang-
tíma neurolepticameðferð.
í þessu skyni var sett saman sérstakt eyðublað til
að skrá þessar upplýsingar. Eyðublaðið er 3 síður
(sjá bls. 34-35), en þar er að finna hina íslensku
þýðingu könnunareyðublaðsins.
Fyrsta síðan tekur yfir persónulegar upplýsingar
og nauðsynlegar bakgrunnsupplýsingar um sjúkl-
inginn, um veikindatíma, sjúkdómsgreiningu, fyrri
og núverandi geðlyfjameðferð ásamt heildarmati á
sjúkdómsástandi hans með tilliti til aðalgreiningar.
Önnur síðan tekur yfir alls konar rannsóknir
sem gerðar hafa verið á sjúklingi, ennfremur upp-
lýsingar um líkamlega sjúkdóma og áverka, svo og
heildarmat á áhrifum aukaverkananna á daglegt
líf, starfsemi og starfsgetu sjúklings. Þessu heild-
armati verður lýst síðar.
Þriðja síðan er svo notuð til að skrá þau ein-
kenni, sem ef til vill stafa af núverandi geðlyfja-
meðferð. Hvert einkenni er metið eftir fjögurra
stiga skala á eftirfarandi hátt:
0: Einkenni er ekki til staðar eða mjög vafasamt.
1: Er til staðar, en mjög vægt og ekki að ráði til
baga fyrir sjúkling.
2: Er til staðar í verulegum mæli og veldur sjúkl-
ingi óþægindum.
3: Er til staðar í svo ríkum mæli, að sjúklingur er
þjakaður af því, og ef til vill þarf einkennið
sérstakrar meðferðar við.
Eftir að hjáverkunin hefur verið metin, er skráð
hvort hún hefur verið til staðar við og við eða
samfleytt seinustu þrjá dagana. Ennfremur skal
reynt að meta sem nákvæmast samband einkenn-
isins við geðlyfjameðferð þá, sem í gangi var á
umræddum tíma.
Dagana 22. og 23. febr. ’82 var þessum mats-
stiga beitt við könnun hjáverkana hjá 144 sjúkl-
ingum á Kleppsspítala og geðdeildum Landspít-
alans. Nánar tiltekið var könnunin gerð á öllum
deildum Kleppsspítalans við Sund, báðum geð-
deildum Landspítalans og á Laugarásdeildinni.
Allt voru þetta inniliggjandi sjúklingar, engir
göngudeildarsjúklingar voru teknir með. Þessi
sjúklingahópur var blandaður með tilliti til aldurs,
veikindatíma (duration of illness), sjúkdómsgrein-
ingar o.s.frv. Aðeins 2 sjúklingar, einn karl og ein
kona höfðu engin lyf fengið, og aðeins 3, einn karl
og tvær konur, höfðu einungis fengið geðdeyfilyf
eða benzodiazepin.
Að þessari þverskurðarkönnun lokinni voru út-
fylltir matsstigamir sendir til Svíþjóðar, en þar átti
á vegum sænsku heilbrigðisstjórnarinnar að fara
fram sameiginleg úrvinnsla á efniviði frá öllum
Norðurlöndunum. Ekki hafa enn borist neinar
niðurstöður úr þessari úrvinnslu, en að öllum lík-
indum má vænta þeirra bráðlega. Hins vegar
héldum við á Kleppsspítala eftir afriti af öllum
rannsóknarblöðunum og gerðum smáúttekt á
þessari könnun til að reyna að glöggva okkur sem
fyrst á ástandi þessara mála hér heima. Ætlunin er
að segja hér á eftir frá þessum bráðabirgðaniður-
stöðum. Eins og áður segir, var hér um mjög
blandaðan sjúklingahóp að ræða. Mestmegnis
voru þetta þó sjúklingar með langvinna
schizophreniu og manio-depressiva sjúkdóma.
Flestir sjúklinganna hafa verið tiltölulega lengi
veikir, svo árum skiptir og margir þeirra eiga að
baki áralanga neuroleptica-meðferð.
Heildarmat á áhrifum aukaverkananna á dag-
legt líf sjúklinga var framkvæmt með notkun
fjögurra stiga skala eins og hér segir:
0: Engar aukaverkanir.
1: Vægar aukaverkanir án öruggrar truflunar.