Læknablaðið : fylgirit - 01.12.1983, Blaðsíða 78

76
til að reyna aðferðir og til þess að finna sérstök
vandamál og sérstaka áhættuþætti eða streituvalda
í starfi. Rannsókn sem þessi er ýmsum tæknilegum
erfiðleikum bundin. Er það sérstaklega til að
nefna, að hún krefst tíma, sem er dýrmætur fyrir
alla sem hlut eiga að máli. Með því að tími sjó-
manna í landi er yfirleitt stuttur og þeir hafa í mörg
horn að líta, varð að samkomulagi að útgerðar-
menn gæfu þann tíma, sem til þyrfti, með því að
seinka aðeins brottför skipanna. Til þess að brott-
förinni seinkaði ekki um of, var nauðsynlegt að
hafa marga aðila til að safna upplýsingum frá sjó-
mönnunum. Slíkt leiðir auðvitað til nokkurra
vandkvæða við úrvinnslu. Fýsilegast hefði verið að
einn maður rannsakaði allan hópinn, sem í hlut átti
Til þess að svo hefði mátt verða, hefði sá þurft að
fara eina ferð með hverjum þeirra fimm togara,
sem valdir voru til rannsóknarinnar. Jafnframt
hefði hann orðið að dvelja álíka lengi í hverri þeirra
verksmiðja, sem samanburðarhópur var valinn úr.
Ekki var kostur á neinum rannsóknarmanni til
þess að framkvæma athugunina með þessum hætti.
Því var tekinn sá kostur, að fjórir læknar, fjórir
félagsfræðingar og einn sálfræðingur fóru samtímis
um borð í togarana eða verksmiðjurnar og dvöldu
þar í 4-6 klukkutíma á hverjum stað, til þess að tala
við og skoða 20-24 menn í hvert skipti.
Áður er vikið að því, að nokkrar rannsóknir hafi
verið gerðar erlendis á sjómönnum í verslunarflot-
anum og einni rannsókn á togarasjómönnum frá
Bretlandi. Hins vegar var ekki vitað um nema eina
norska rannsókn (8), sem snerti fjölskyldulíf eða
heilsufar fjölskyldna sjómannanna, en hún tók til
rannsóknar á þroska 40 sjómannabarna. Þegar
hafa verið birtar niðurstöður rannsókna, sem
varða samanburð á heilsufari og fjölskyldulífi tog-
arasjómanna og verksmiðjustarfsmanna hér á
landi (9, 10). Þar er lýst bæði efnivið og gagna-
söfnun, en lítillega verður vikið að hvoru tveggja
hér á eftir.
GAGNASÖFNUN OG EFNIVIÐI R
í upphafi var framkvæmd athugun á áhöfn eins
togara og eftir það saminn spurningalistinn, sem
varðar ýmsa streituskapandi þætti, sem hér verður
fjallað um. Fyrir utan upphafsathugunina voru
rannsakaðar áhafnir fjögurra togara og saman-
burðarhópur úr jafnmörgum verksmiðjum. Stjórn-
endur og starfsmenn þessara fyrirtækja sýndu
rannsókninni mikinn áhuga og gerðu það sem þeir
gátu til að greiða fyrir henni.
Við gagnasöfnunina varð að taka tillit til þess, að
sjómenn eru hlutfallslega mun fleiri í yngri aldurs-
hópunum en starfsmenn í landi. Þess vegna var
samanburðarhópurinn í verksmiðjum valinn
þannig, að verksmiðja kom á móti togara, og í
verksmiðjunni var fundinn starfsmaður á móti
hverjum togarasjómanni, sem var á svipuðustum
aldri og hafði sem líkasta menntun og/eða sem
svipaðasta ábyrgð í starfi. Með þessu móti átti að
vera unnt að komast fram hjá þeim mismun, sem er
á heilsufari manna eftir aldri og stöðu.
Tafla I sýnir meðalaldur þeirra, sem þátt tóku í
könnuninni, jafnframt meðalaldur togarasjó-
mannanna í forathuguninni og 140 verksmiðju-
starfsmanna, sem voru í fyrstu verksmiðjunni, sem
farið var í. Kom í Ijós, að meðalaldur verksmiðju-
starfsmannanna var 16 árum hærri en togarsjó-
mannanna. Á töflunni sést, að þegar saman-
burðarhópurinn hafði verið valinn samkvæmt
ofangreindum reglum, reyndist aldursmunurinn
nánast engin og í töflu II sést, að hlutfallið milli
undirmanna og yfirmanna á togurunum og í
verksmiðjunum reyndist nokkum veginn hið
sama.
Allir sem tóku þátt í rannsókninni, svöruðu ítar-
legum spurningalista um heilsufar sitt (Cornell
Medical Index Health Questionnaire), undirgeng-
ust einfalda læknisrannsókn, tóku persónuleika-
próf og áttu viðtal við félagsfræðinga. Auk þess
svöruðu þeir, sem þessi grein fjallar um, 64 spurn-
ingum, sem vörðuðu ýmsa streituþætti, og sjó-
mennirnir tveimur aukaspurningum, sem ekki
vörðuðu landmenn.
Hér verður reynt að gera grein fyrir því, hvernig
vinnuaðstæður starfshópanna tengjast líðan starfs-
mannanna og þá einkum hvaða aðstæður geti haft
áhrif á andlegt og líkamlegt ástand, sem tengist
streitu. Verður það gert með samanburði á svörum
við heilsufarsspurningum og persónuleikaprófi
annars vegar og spurningum, sem varða vinnuað-
stæður (streituspurningar) hins vegar.
Eins og kemur fram í töflu II, gengust 116 sjó-
menn og 81 verksmiðjustarfsmaður undir þessa
athugun. Ekki urðu þó fullar heimtur á gögnum frá
öllum einstaklingunum. í töflu III sést hve mikill
hluti þeirra, sem athugaðir voru, svöruðu þeim
spurningalistum, sem hér eru til umfjöllunar, og
byggjast niðurstöðurnar á þessum gildu svörum.
Heilsufarsspurningalistinn (CMI) inniheldur
195 spurningar, sem varða ýmis andleg og líkamleg
sjúkdómseinkenni (11). Þessi spumingalisti var
upphaflega saminn til að losna við læknisskoðun á
öllum nýliðum í ameríska hernum, en hefur síðan
verið mjög mikið notaður til þess að flýta fyrir
læknisskoðun í göngudeildum sjúkrahúsa erlendis