Búskapur hins opinbera 1980-1989 - 01.03.1991, Síða 33

Tafla 2.7 Vinnuafl hins opinbera 1980-1988.
- Fjöldi ársverka og innbyrðis hlutdeild -
1980 1982 1984 1986 1988 1980 1988
Opinbert vinnuafl alls 16.605 18.982 19.083 20.994 22.230 100,0 100,0
- Stjórnsýsla m.m. 4.720 5.107 5.456 6.071 6.223 28,4 28,0
- Henntastofnanir 5.244 6.514 5.919 6.617 7.474 31,6 33,6
- HeiIbrigðisstofnanir 5.377 5.905 6.261 6.788 6.887 32,4 31,0
- Annað opinb. vinnuafl 1.264 1.456 1.447 1.516 1.646 7,6 7,4
VinnuafIsnotkun alls 105.944 113.992 116.559 124.655 127.916
HeiIdarframboð vinnuafls 106.274 114.992 118.039 125.478 128.735
Opinbert vinnuafl % af
vinnuafIsnotkun alls 15,7 16,7 16,4 16,8 17,4
2.3.6 Óbein umsvif hins opinbera.
Óbein umsvif hins opinbera í hagkerfinu hafa
lítt verið rannsökuð kerfisbundið. Til þessa hafa
umsvifin ekki verið beinlínis aðgreind í þjóð-
hagsreikningum, enda oft óhægt um vik. Hitt er
þó víst, að heildarumsvif hins opinbera, bein og
óbein, hafa stóraukist á undanförnum áratug-
um. Hér á eftir verður fjallað stuttlega um óbein
umsvif hins opinbera og hvernig þau koma helst
fram, en það er einkum með fernum hætti: Með
þátttöku í atvinnustarfsemi; með lántökum, lán-
veitingum og lánsábyrgðum; með sérstökum
skattalegum ráðstöfunum, sem ýmist íþyngja
eða hygla einstökum atvinnugreinum eða þjóð-
félagshópum; og að lokum með lagaákvæðum
sem takmarka athafnir fyrirtækja og heimila.
1. Opinber fyrirtæki.
Með opinberum fyrirtækjum er hér átt við
stofnanir í eigu hins opinbera, sem standa að
öllu eða verulegu leyti undir kostnaði við starf-
semi sína með tekjum af sölu á vörum og
þjónustu eða hafa með höndum starfsemi sem í
meginatriðum er hliðstæð starfsemi einkaaðila.
Slíkum fyrirtækjum má skipta annars vegar í
framleiðsiufyrirtæki, þ.e.a.s. fyrirtæki sem
framleiða vöru og þjónustu, og hins vegar lána-
stofnanir eða sjóði. Þó verður að hafa ýmsa
fyrirvara á þessari skiptingu, sjá m.a. hluta 2.2
og 8.2.
Ekki er til neitt einhlítt hagfræðilegt samband
milli tilurðar opinberra fyrirtækja og þeirrar
vöru sem þau framleiða. Samneysluvörur geta
allt eins verið framleiddar af einkaaðilum sem
opinberum fyrirtækjum. Ástæður fyrir tilurð
opinberra fyrirtækja geta hins vegar verið af
margvíslegum toga, allt frá tæknilegum til
stjórnmálalegs. Hér skulu nefndir nokkrir þættir
framkvæmdalegs og tæknilegs eðlis sem taldir
eru réttlæta stofnun opinberra fyrirtækja. í
fyrsta lagi getur eðli vöru eða þjónustu verið
þannig, að ekki er talið heppilegt að mati flestra,
að einkaaðilar sjái um framboð hennar. Þetta á
t.d. við um þjónustu réttar- og öryggiskerfisins,
sömuleiðis að hluta um menntakerfið. í öðru
lagi getur tilurð opinbers fyrirtækis komið í stað
annars nauðsynlegra afskipta hins opinbera. En
ýmis skilyrði í þjóðfélaginu geta stuðlað að
óhagkvæmri notkun framleiðsluþáttanna,
sömuleiðis að einkasölu og árekstrum milli hins
opinbera og einkaaðila, sem aftur kallar á viss
afskipti hins opinbera. Hið opinbera getur því í
mörgum tilfellum staðið andspænis því að velja á
milli mismikilla afskipta (stýringar) eða þess að
standa sjálft að framleiðslu viðkomandi vöru og
þjónustu. Dæmi um slík opinber fyrirtæki eru
Póstur og sími, Vegagerð ríkisins, ÁTVR og
Fríhöfnin á Keflavíkurflugvelli.
í töflunni hér á eftir getur að líta nokkrar tölur
um umsvif framleiðslufyrirtækja í eigu ríkis-
sjóðs, þ.e. B-hluta framleiðslufyrirtækja sam-
kvæmt ríkisreikningi og fyrirtækj a í eigu Reykj a-
víkurborgar.
31