Búskapur hins opinbera 1980-1989 - 01.03.1991, Síða 50

3.2.1 Samneysla.
Útgjöld ríkissjóðs til kaupa á vöru og þjónustu
til samtímanota kallast samneysluútgjöld. Þau
samanstanda af annars vegar launaútgjöldum
(launatengd gjöld meðtalin) og hins vegar af
kaupum á ýmiskonar rekstrarvörum og þjón-
ustu að frádreginni sölu á samskonar vörum og
þjónustu. Þá teljast afskriftir af byggingum ríkis-
ins, s.s. skóla, sjúkrahúsa og stjórnsýslubygg-
inga til samneysluútgjalda, og er það í samræmi
við uppgjör þjóðhagsreikninga. 2)
Samneysluútgjöldin eru veigamesti póstur
ríkisútgjalda eða um tveir fimmtu hlutar þeirra.
í töflu 3.18 er að finna sundurliðun á samneyslu
ríkissjóðs í Iaunaútgjöld, afskriftir og kaup og
sölu á rekstrarvörum og þjónustu á árunum
1980-1989. Þar kemur fram að samneysla ríkis-
sjóðs á árinu 1989 var tæplega 34,1 milljarður
króna og námu launaútgjöldin um þremur
fjórðu hlutum þeirrar fjárhæðar. í töflum 7.11-
7.20 í töfluviðauka er að finna nánari sundur-
greiningu á samneyslu ríkissjóðs á árunum 1980-
1989. Þar sést að heilbrigðis- og fræðslumálin
taka til sín bróðurpartinn af samneysluútgjöld-
unum, eða um þrjá fimmtu hluta þeirra, en það
svarar til um 20,7 milljarða króna á árinu 1989
eða 7% af vergri landsframleiðslu. í töfluhluta 4
er hins vegar að finna frekari sundurgreiningu á
samneyslu hins opinbera.
Tafla 3.18 Samneysla ríkissjóðs 1980-1989.
- Milljónir króna og hlutf. af heiIdarútgjöldum -
1)
1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989
Samneysla 1.391 2.196 3.569 6.356 7.712 11.261 15.031 22.777 29.072 34.076
1. Laun og tengd gjöld 976 1.531 2.430 4.210 5.123 7.526 10.446 16.863 22.246 25.450
2. Afskriftir 71 111 180 320 406 551 711 863 1.018 1.245
3. Kaup á vöru/þjón. - sala 344 554 960 1.826 2.183 3.184 3.874 5.051 5.808 7.382
(+) Kaup 458 732 1.253 2.339 3.034 4.394 5.652 7.991 10.257 12.407
(-) Sala 114 178 293 513 851 1.210 1.778 2.940 4.450 5.025
Samneysla % af heildarútgj. 34,7 34,5 34,7 33,4 34,5 34,2 31,9 41,6 38,9 37,0
Samneysla % af VLF 9,0 9,0 9,4 9,7 8,8 9,5 9,5 11,0 11,4 11.5
1) Kerfisbreyting.
3.2.2 Vaxtagjöld.
Vaxtagjöld ríkissjóðs koma fyrst og fremst til
vegna innlendrar og erlendrar lántöku ríkissjóðs
til fjármögnunar bæði tekjuhalla og aukningar
kröfu- og hlutafjár. Tafla 3.19 sýnir yfirlit um
vaxtagjöld ríkissjóðs á árunum 1980-1989. Þar
sést að þau hafa aukist verulega á þessum árum
eða úr 1,4% af heildarútgjöldum hans á árinu
1980 í 3,3% á árinu 1989. Ástæður þessa eru
einkum tvær: I fyrsta lagi hefur ríkissjóður verið
rekinn með verulegum tekjuhalla mörg þessara
ára ásamt því að auka við kröfu- og hlutafjáreign
2) Sjá bls. 14-16 í „Búskap hins opinbera 1980-1984“, feb.
1986.
sína. Þetta hefur þýtt auknar lántökur. í öðru
lagi hafa raunvextir, sem hér áður fyrr voru
mjög neikvæðir, verið jákvæðir eða allt að því.
Þetta hefur þýtt umtalsverða aukningu í vaxta-
kostnaði. í kafla 3.3.3 um lánahreyfingar ríkis-
sjóðs hér á eftir verður fjallað frekar um vaxta-
gjöldin og lántökur ríkissjóðs.
Rétt er að taka fram varðandi vaxtafærsluna
að samkvæmt uppgjörsvenju ætti að færa til
gjalda áfallna raunvexti á hverju ári, hvort sem
þeir falla til greiðslu á viðkomandi ári eða ekki.
Hvorugt hefur þó tekist að fullu, og ráða hér að
mestu bókhaldsaðferðir ríkis og sveitarfélaga.
Hjá ríkissjóði er enn sem komið er fylgt þeirri
aðferð að færa til gjalda einungis þá vexti sem