Sagnir - 01.06.1993, Blaðsíða 66

merkingar og strangt til tekið ekki til fyrr
en sagt er frá þeim. Um leið og það er
gert taka lögrnál frásagnar, tungumáls og
hugsunar við stjóminni. Lýsing á atburð-
um eins dags tæki marga daga, en upp-
talning er ekki sagnfræði. Sagnfræði er
flókin og samfelld frásögn um samhengi.
Atvik eru ekki raunvemleg fyrr en þau
fa sæti í þeirri röð. Sagnfræðingur semur
setningar um það hvemig þjóðfelög vom
og söguþráð um atvik á tilteknum stað og
öld. Hann framleiðir merkingu um það
sem honunt virðist að hafi verið og gerst.
Ekkert var alveg eins og hann segir að
það hafi verið. Engu að síður segir hann
satt, sé hann heiðarlegur, einlægur og
vandvirkur.
Sagnfræði er gjörningur í tungumáli,
táknmál ekki síður en skáldsaga eða ljóð.
Fyrir vikið em margar leiðir til að tala um
sama hlut og skiptar skoðanir um allt
sem skiptir máli. Þess vegna úreldist
sagnfræði hröðum skrefum, ekki vegna
þess að ný þekking komi til, heldur
vegna breyttra viðhorfa og nýrra hug-
mynda í samtíma okkar. Sagnfræði má
því leggja að jöfnu við skáldskap sem
afUrð hugvits. Þegar það er gert verður
notkun sagnfræðinga á tungumálinu,
hvemig þeir segja það sem þeir segja,
mikilvægari en nákvæmni þeirra eða
hvort það stenst sem þeir halda fram.
Sagnfræði er þá ekki um eitthvað sem var
til, heldur býr hún það til. Hér má til
útskýringar nefna þann eiginleika sagn-
fræðirita að lýsa tilteknu atriði i þaula, frá
upphafi til enda og allt sem vitað er verð-
ur að vera með: einokunarverslun, blóð-
skömm, sjálfstæðisbarátta, togaraútgerð,
skósmíðar og verkalýðsfélög. Ekkert
kemst að sem ekki telst segja eitthvað
markvert um viðfángsefnið. Er raunveru-
leikinn nokkum tíma jafn þéttur og
fastur fyrir í vitund fólks? Eg efast um
það og lýsing sagnfræðirits er því ekki
rninni blekking en uppspunninn þráður í
skáldsögu. Þetta var aldrei svona, heldur
er þetta orðið svona í meðfömm sagnfræð-
inga, alveg eins og skáldsaga skapar
raunveruleika sem aldrei var til.
En er þá í lagi að segja hvað sem er?
Er enginn munur á sagnffæði og skáld-
skap? Formlega séð er sagnfræði ekki frá-
bmgðin skáldskap. Hún skapar fortíðina
og er tilbúningur, en af því leiðir ekki
endilega að hún sé uppspuni eða helber
lygi. Henni em ýmis takmörk sett, en
hún getur sitt af hveiju. Raunveruleik-
anunt hæfir ekkert eitt tungumál, því við
horfum ekki á heiminn eins og hann er
eða var. Margskonar orðræðu er þörf til að
gera honum skil og engin ein endilega
betri eða merkilegri en önnur.4 Sagnffæði
gerir eitt og skáldskapur annað, aðrar
fiæðigreinar gera enn annað og kvik-
myndir eitthvað sent er ólikt öllu öðm og
svo framvegis. Sagnffæði segir ffá fortið-
inni eins og lesendur fa skilið hana.
Nauðsynlegt skilyrði sagnfiæðilegra rann-
sókna er að fortíðin hafi verið samtíma-
mönnum samskonar raunvemleiki og sá
sem við sjáum fyrir okkur og teljum
okkur til. Sú staðreynd skiptir minna
máli fyrir rithöfunda. Munur á sagnfræði
og skáldsögu er meðal annars að heimur
skáldsögunnar er sjálfstæður og vísar ekk-
ert frekar út fyrir sjálfan sig (þó hann
geti gert það og vilji það oft). Hann verð-
ur til um leið og höfundur skrifár og
honunt eru fijálsar hendur ef honum
sýnist. Heimur sagnfræðirits skírskotar
aftur á móti ávallt til tilvistar utan ritsins.
Lýst er einhverju sem á að hafa gerst eða
verið akkúrat svona, í raun og vem eða
„wie es eigentlich gewesen" eins og
Ranke er hvað fiægastur fyrir að hafa
64 SAGNIR