Tímarit Máls og menningar - 01.12.1968, Page 36

Tímarit Máls og menningar
úti. Svo er talið að á þessum tveim
árum hafi dáið 9238 fleiri en svar-
aði tölu fæddra. En á öllu harðinda-
tímabilinu, 1779—85, er talið að
dáið hafi fjórðungur alls fólks á ís-
landi úr hungri og sóttum ... Fén-
aðarfellirinn var mestur 1783—84.
Er talið að þá hafi farizt 53% af
öllum nautpeningi, 82% af sauðfénu
og af hestum 77%.“
Þorvaldur Thoroddsen kemst svo
að orði um neyð þessara ára: „Svo
algengt var hungrið, að það sá á
fjölda af beztu bændum og prestum.
Þjófnaður og rán gekk fram úr öllu
hófi, svo enginn var óhultur um sitt.
Allt var étið sem tönn festi á, horkj öt
af hrossum, horn og skóbætur, og
jafnvel hundar. Sumstaðar aleyddust
nærri sveitir, foreldrar dóu frá böm-
um, en þau fundust eftir í bæjum,
komin að bana, en sumstaðar dó allt,
er inni var, og lá þar sem statt var,
til þess er það var fundið. Margir
féllu niður af sulti milli bæja og
margir voru grafnir á dag og margt
sett niður í tötrum sínum“.
Og hverfum nú aftur að Jóni Stein-
grímssyni. Það er komið fram á vor-
ið 1784. Neyðin sverfur að sóknar-
börnum hans, „svo þá að sumarmál-
um leið, fóru bændur sem gengið
gátu að skreiðast vestur eftir til sjós,
að halda lífinu og útvega sér lífs-
skepnur“. Og enn tekur síra Jón sig
upp til að leita bjargar, „gekk fyrst
í Skálholt og síðan suður á Alftanes
til herra stiftamtmanns Thodals.
Fékk hjá honum af innsendum gefn-
um peningum 60 ríxdali. Hann fékk
mér og í hendur 600 rd í einum kassa.
Þennan kassa opnaði klausturhald-
ari Sigurður, er kominn var að Stór-
ólfshvoli á leið suður, tók úr honum
handa sér 20 rd og 8 til handa bónda
einum að kaupa kú.“
„Þá eg fór frá Stórólfshvoli og
kom austur undir fjöllin, mættu mér
allflestir sóknarmenn mínir, sumir
að útvega sér jarðir þar, sumir að
kaupa sér lífsgripi og fengu þá ei
nema fyrir betaling út í hönd. En
þeir höfðu heyrt að hjálparmeðal
það væri undir minni hendi, leituðu
mig uppi og sátu alla vega í vegi
fyrir mér og beiddu mig í guðsnafni
að hjálpa upp á sig. En eg, sem
flesta vildi til baka, og eg sá neyð
þá þeir liðu, hrærðist af meðaumkun
yfir þeim og tók til að fá þeim af
kassanum til að kaupa gripi, sem nú
fengust enn með þolanlegu verði,
245 ríxdali, flestum til að kaupa einn
eða tvo gripi“ ...
Fyrir þetta var síra Jón ákærður
og fékk sektardóm og varð að biðjast
fyrirgefningar opinberlega á Alþingi
fyrir sýnódusrétti. „Leið svo þetta
sumar 1784 þanninn. Eg leið ofsókn
og aðkast á allar síður. Kona mín
lagðist upp á sængina, mjög þung-
lega haldin,sem hana leiddi til dauða,
því hún sofnaði í guði sætlega þann
4. octobris á hennar 66. aldursári,
242