Tímarit Máls og menningar - 01.03.1977, Síða 31

Lér konungur
í skapi, hvaða kveinstafir ómuðu í geði hans, þegar þetta yrkisefni kom
honum í hendur? Ekki fer sjálft leikritið dult með það heldur. Af öllu
sem hann hafði til þessa kynnzt af píslum, ruddaskap og níðingshætti, af
allri ódyggð og smán, sem eitrar líf góðra manna, þykir honum nú sem
einn löstur sé öðrum verri, svívirðilegasmr allra og óbærilegastur, lösmr,
sem hafði vafalaust bitnað hvað eftir annað á honum sjálfum: vanþakk-
læti. Enginn ódrengskapur virtist honum almennari né fremur afsakaður
og fyrirgefinn.
Hver efast um að slíkt ofurmenni að gáfum, að eðlisfari sem skýið í
ljóði Shelleys, hinn örláti gjafari, sem sífellt svalar þyrstum grösum með
ferskum gróðrarskúrum, hver gemr efazt um að svo stórtækur velgjörða-
maður hafi aftur og afmr hlotið svart vanþakklæti að launum? Sjáum til
dæmis hvernig Hamlet, mesta verki hans til þess tíma, var tekið með
tafarlausum árásum, sem Swinburne hefur hnyttilega kallað „dáraskap,
ýlfur, hvæs og gelt, fælið og lúpulegt gjamm“ úr hópi smáskálda. Hann
eyddi ævinni við störf í leikhúsi. Geta má nærri, umfram það sem vitað
er, að skáldbræður hans, sem hann hjálpaði og gaf fordæmi, leikritahöf-
undarnir, sem dáðust að honum bólgnir af öfund, leikararnir, sem hann
leiðbeindi og gekk andlega í föður stað, hinir rosknu, sem hann rétti hönd-
ina, og hinir ungu, sem hann hlúði að, þeir ýmist snem við honum baki
eða réðust á hann úr launsátri. Og í hvert sinn hefur vanþakklætið orðið
honum andlegt áfall. Arum saman hefur hann þagað um svíðandi beiskju
sína, læst hana inni í hugskoti sínu, bælt hana niður. En vanþakklæti
hefur hann hatað og fyrirlitið mest allra lasta, því það bakaði honum and-
legt tjón og andlegt mein í senn.
Hann hefur vafalaust ekki verið því listamannseðlinu gæddur að vera
örlátur á fjármuni, þegar þeir voru handa á milli, og vinna góðverk af
léttúð. Hann hefur verið dugmikill fjármálamaður, sem setti sér það mark
að verða óháður og reisa virðingu fjölskyldu sinnar úr rústum, og því
hefur hann tamið sér sparsemi og aðhald. Samt er augljóst, að hann hefur
verið ágæmr félagi í amstri dægranna eigi síður en velgjörðamaður í heimi
andans. Og honum þótti vanþakklætið hrinda sér niður í vesala lítil-
mennsku; því honum var orðið torvelt um hjálpsemina, að gefa á báðar
hendur af konunglegum auði anda síns, af því hann hafði sætt vonbrigð-
um og svikum alltof oft, jafnvel af þeim sem hann hafði gert mest fyrir
og treysti bezt. Hann fann til þess, að gæti varmennska af nokkm tagi
rekið þann, sem fyrir henni varð, út í örvæntingu, jafnvel smrlun, þá væri
21