Tímarit Máls og menningar - 01.03.1977, Síða 87

Það kvað vera fallegt í Kína
játa yfirsjónir sínar og fallast á ný viðhorf og las yfir honum í síbylju
skammir, vígorð, ívitnanir í fræðin eins lengi og þurfa þótti, jafnvel með
vaktaskiptum, þar til öll mótstaða var þrotin hjá villumanninum. (Sjálfur
hafði ég nokkra nasasjón af þessu hjá kínverskum stúdenmm í Moskvu.)
Auðvitað veit enginn hve margir urðu fyrir slíkri aðferð á menningarbylt-
ingarárum eða þá hve stór var hluti þeirra sem hrifust með henni á sæmi-
lega eðlilegum forsendum.
Magnaður hópþrýstingur er vitanlega skárri fortöluaðferð en t. d. óttinn
við leynilögregluna. Engu að síður er hann heldur bemr ógeðfelldur. Þrýst-
ingi, sem fylgir mönnum af mikilli áreitni í starfi og svo einkalífi, er í
reynd ekki aðeins stefnt gegn sérdrægni heldur og sérvisku í hugðarefn-
um, en sú sérviska er eitt af því sem knýr áfram dýrmætan margbreyti-
leik mannlífsins eins og menn vita. Einstaklingshyggja, sem einatt er kennd
við okkar heimshluta, er stórgallað fyrirbæri, einkum þegar hún tekur á
rás í lífsgæðakapphlaupinu svonefnda. En hún hefur líka jákvæðar hliðar.
Hún er blátt áfram tengd þroska einstaklingsins sem marxistar hafa viljað
koma í skynsamlegt jafnvægi við þroska heildarinnar. I Kína hefur verið
gerð tilraun með uppeldi sem byggir á því að heildin hafi algjöran for-
gang. (Við vísum afmr til hins einfalda dæmis af meinlætalifnaði ungs
fólks sem getur orðið rétt eins hvimleiður og kynferðislegar æsingar okkar
heimshluta.) Það er hætt við því að sívakandi krafa heildarinnar um fórn-
fýsi, aðlögun, undirgefni verði að háskalegri lýðskrumssvipu í höndum mis-
viturra stjórnenda. Þessi krafa gemr snúist upp í andhverfu sína með þeim
hætti að menn láti undan því fargi sem á þeim hvílir í svip, játi með vör-
unum vélrænt öllu því sem til er ætlast. En jafnframt er hættan sú að
menn komi sér í reynd upp tvöföldu siðgæði, reyni að synda með vara-
þénusm yfir óróaskeið, bíðandi eftir þeirri „hægrisveiflu“ sem öllu komi í
samt horf afmr.
En af því spurt var um þvinganir; hafa pólitískar sviptingar leitt til
fangelsana í stórum stíl í Kína? Um þá hluti höfum við ekki heimildir
að ráði, nema hvað það er í sjálfu sér vísbending af geðslegra tagi að kín-
verjar hafa ekki efnt til „hreinsunarréttarhalda“ til þessa. Til fróðleiks
má geta þess hér að á meðan Maó var enn á lífi gám sovéskir greinahöf-
undar átt það til að staðhæfa að „samkvæmt bandarískum heimildum em
um 20 milljónir manna í þrælkunarbúðum Maós“! (Literatúrnaja gazéta,
ágúst 1976.)
73